Ceyhun Atıf Kansu meslektaşımız, hekimliği yalnız hastalıkları iyileştirme olarak görmeyen, hastalık etkenlerini ortadan kaldıracak tüm ekonomi politik serencamıyla değerlendiren hekimlerden. Bu aralar hastanelerden, aile hekimliklerinden kızamık hastalarında artış haberleri geldikçe onun “Kızamuk Ağıdı” düşüyor aklıma:
“Ben, gamlı, donuk kış güneşi, / Çıplak dallarda, sessiz dinleniyordum. / Köyleri, yolları, dağı taşı / Isıtıyor, avutuyordum. / Bir köy gördüm tâ uzaktan, / Dağlar ardında kalmış, bilmezsiniz, / Kar örtmüş, göremezsiniz karanlıktan, / Yalnızlıkta üşür üşür de çaresiz, / Ben gördüm bu köyü, damlarının altında, / Çocukları kızamuk döküyor, / Gözleri, göğüsleri, yüzleri, ah bırakılmış tarla, / Gelincikler arasından öyle masum bakıyor. / Habersiz hepsi, kızamuktan ve ölümden”
Uzun bir ağıt bu, ’40’ların ’50’lerin yol iz olmayan köylerinde, aşıya ulaşamayan, aşının ulaşmadığı çocuk ölümlerine bir ağıt. Kansu da fişlenenlerden elbet. Aksi mümkün mü? Sonra 1960’lar, Nusret Fişek Hoca’nın öncülüğünü yaptığı sosyalizasyon yasası, sağlık ocakları, köy köy dolaşıp yapılan aşılamalarla sağlanan toplumsal bağışıklık. Aşılarla önlenebilen pek çok hastalık, sakatlık ve ölüm. Örneğin çiçek hastalığı bitti, 1976’dan bu yana aşısı yapılmıyor. Sonra 1985 ulusal aşı kampanyasıyla 1980’de ve sonra doğanların verem, boğmaca, difteri, tetanos, çocuk felci ve kızamık aşıları yapıldı, bu kuşakların yüzde 80’i ya da fazlası aşılandı, zaman içinde hiçbir aşıyı yaptırmamışların oranı yüzde 2- yüzde 3’e düştü. Çocuk felci hastalığının kökü kazındı, 1998’den bu yana yeni hasta saptanmadı. Yenidoğan tetanosu hastalığı bertaraf edildi, 2009’da belgelendi.
Bu başarılar ortadayken, kimi “sağlıkta dönüşüm” adı altında en son depremde de enkaz altında kaldığına kahrolarak tanıklık ettiğimiz sağlık sisteminde bölge tabanlı ve ekip çalışmasını olanaklı kılan bir birinci basamağı ortadan kaldırmalarıyla aşılara ulaşamayan, aşılama için bireysel çaba göstermesi beklenen insanlarla, kimi hakikat bükücülüğün tozlu yollarında en hafifinden aşı tereddüdü yaşayanlarla 2021’de memleketin yarısında kızamık aşısı tamamlanmış çocuk oranının yüzde 95’e ulaşamadığı, 2023’de ise 34 bölgeye ayrılarak paylaşılan verilerde iki doz aşıyı tamamlamış tek bir bölgenin dahi olmadığı bir tabloyla karşı karşıyayız.
Kansu’nun ağıdındaki gibi köylere ulaşamadığımızdan değil, insanların onca yoksulluk ve yoksunluklarını yok sayıp aşıya ulaşması için beklediğimizden, bir de hakikat ötesinin yalanları aramızda dolanıp inanca dönüştüğünden yeniden çocuklarımızı yitirmeye başlayacağız. Salgınlardan sonra geç dönemde ortaya çıkan Subakut sklerozan panensefalit (SSPE) en önemli ölüm nedenlerinden biri, elimizde önleme olanağı var ama memleketin sağlık otoritesi vaka sayılarını gizliyor, gizlediği yetmiyor. Bu konuda konuşan meslektaşlarımızı da türlü yollarla susturmaya çalışıyor. Tereddüdü gidermek mi dediniz, aşı karşıtlarının tehdit ettiklerine dönüp bakmıyor, tehdit edeni serbest bırakıyor.
Kansu’nun sözleriyle seslenelim: “…Ah, ben bir gün tepelerden, tepelerden/Varıp önünüze, önünüze dikilip duracağım,/Aydınlardan, hekimlerden, öğretmenlerden,/ Bir gün soracağım, bu çocukları soracağım./ O çaresiz, o yalnız, o karanlık günde,/Siz neredeydiniz diyeceğim, neredeydiniz?/Ben perişan, utanmış…bu köyün üstünde,/Kahrolurken, siz beyciğim neredeydiniz?/Ben, bir günde yirmi üç küçük ölünün,/ Gömüldüğünü gördüm bu köyde kızamuktan,/ Ya siz ne gördünüz, söyleyin, söyleyin,/ Bir şey söyleyin, bir şey söyleyin uzaktan./… Gamlı ve perişan asılı duracağım havada./ İkindiye doğru bırakıp kendimi/ Bu küçük mezarların üstüne./ Bilmeyeceksiniz, perişan, çaresiz halimi,/ Gül diyeceğim, gül dereceğim gül üstüne./ Yol kıyısında yirmi üç çocuğun mezarı,/ Ah diyeceğim, ah dökeceğim yol üstüne”
Acilen ranta terk edilmemiş sağlık politikalarına ihtiyacımız var, sorumluluğu bireye yıkmayan, toplumu yaşama katan… Hakikati birlikte kuracağımız.
