Türkiye, yolsuzluk algısında Burkino Faso ve Trinidad Tobago’nun arkasında olurken, Uluslararası Şeffaflık Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Özarslan ‘şeffaflık’ uyarısı yaptı.
Son dönemde kamu ihalelerinin şeffaflığına dair şüpheleri güçlendiren iddialar havada kalıp, kamu vicdanını rahatlatacak soruşturmalara imza atılmazken, Türkiye Yolsuzluk Algı Endeksi’nde hızla geriliyor. Uluslararası Şeffaflık Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Oya Özarslan, pandemi dönemi ihalelerde yaşananların bundan sonraki süreçte de endekslere negatif yansıyacağını belirterek “Türkiye gibi kamu ihale mevzuatı giderek zayıflatılan bir ülkede pandeminin yarattığı belirsizlikle ihalelerde şeffaflık ve rekabet ilkelerinin rafa kaldırılmasının kalıcı etkilerinin olması kaçınılmaz. Türkiye’de yolsuzluk iddialarının araştırılmaması, yargılanması, hatta bu konudaki iddiaları içeren haberlere erişim engeli getirmesi, haberi yapan gazetecilerin yargılaması gibi durumların Türkiye’nin endekslerdeki yerine olumsuz yansımaları olacaktır” vurgusunu yaptı.
Transparency International’ın 25 yıllık geçmişinde Uluslararası Yönetim Kurulu’na Türkiye’den seçilen ilk kişi olan Özarslan’ın verdiği bilgilere göre 20 yıldır sırası hızla düşen Türkiye, son 8 yılda en çok gerileyen 5 ülkeden biri. Türkiye, yolsuzluk algısında Burkino Faso ve Trinidad Tobago’nun arkasında.
‘Davet usulü’ istisnasını kurala çevirdiler
Yolsuzluk denildiğinde akla kamu ihaleleri ile ilgili iddialar geliyor. Sözcü’nün sorularını yanıtlayan Özarslan, kamu alımlarında davet usulü ihale yöntemine daha sık başvurulduğuna dikkat çekti ve şu verileri paylaştı: 2020 yılında açık ihale oranı % 60.8’de kalırken denetimin, şeffaflığın ve rekabetin sağlanamadığı alımların oranı % 39.2 oldu. Bu rakamlara TOKİ, mega projeler dahil değil.
Özarslan, “Doğal afet, salgın hastalık gibi durumlarda alımı hızlandırmak adına kullanılan davet usulü ihale yöntemi istisna olmaktan çıktı. Türkiye’nin endekslerdeki düşüşünde ihale sorununun ve kamu kaynaklarının şeffaf olmayan dağıtımının etkisi var” diye belirtti.
‘Ticari sır gerekçesi kamu yararının önüne geçemez’
Özarslan, Demiören grubuna verdiği krediyi geri almamasıyla gündeme oturan Ziraat Bankası’na ilişkin “Bir kamu bankasının çok yüksek miktarlı bir kredinin geri ödenmediği iddialarını ‘ticari sır’ diyerek açıklığa kavuşturmamasını şeffaflık açısından nasıl görüyorsunuz? Gelişmiş ülkelerde bu süreçler nasıl işliyor?” sorusuna şöyle yanıt verdi: “Kamu vicdanını sarsan büyük miktarlı işlerde sır bahanesinin arkasına saklanması düşünülemez. Örneğin Birleşik Krallık Bilgi Edinme Kanunu, bilgi edinme hakkı dışında tutulabilecek durumların mutlaka kamu yararı sağlayıp sağlamadığına yönelik teste tabi tutulması gerektiğini öngörür.”
‘Pasta ihalesi bile acil koduyla yapıldı’
“Doğrudan alım ve davet usulü başka ülkelerde de var ancak batı ülkelerinde kullanımları acil veya istisnai durumlarla sınırlı” diyen Özarslan, “Ayrıca her ülkede skandal ortaya çıksa da usulsüzlük iddialarının araştırıldığını, olaya karışanların yargılandığını görüyoruz. Bizde ise pasta alımından asfalt yapımına kadar ilgisiz birçok ihalenin pandemi acil koduyla yapıldığını gördük, tam bir fırsatçılık yani” diye ekledi.
‘Taşeron büyük sorun’
Taşeron sisteme dikkat çeken Özarslan, “Türkiye’de itiraz merci olan Kamu İhale Kurumu ile denetleyici Sayıştay’ın yetkilerinin ve etki alanının git gide azalması büyük sorun. Taşeron sistemi işin kalitesinde eksiklikler, hesap verecek kurum bulamamak ve kayıt dışı işlemler ile işçi hakları açısından da büyük sorunlar doğuruyor” şeklinde konuştu.
‘İtiraf yasası çıkarılsın, yolsuzluk mahkemeleri iddiaları aydınlatsın’
Yolsuzluk iddiaları gündemde yer bulmaya devam ederken Ekonomi eski Bakanı Ufuk Söylemez’den “İtiraf yasası çıkarılsın, yolsuzluk mahkemeleri kurulsun” önerisi geldi. Söylemez, ‘pişmanlık yasası’ çıkararak itirafçı olmak isteyenlere koruma sağlanması gerektiğini, bu sayede iddiaların doğrulunun araştırılabileceğini ifade etti.
“Toplum, bu kirli ilişkiler ağı iddiaları karşısında mutsuz ve savunmasız hissediyor. Bir hukuk devletinde bunlar yaşanmamalı” diye konuşan Söylemez, iddiaların kanıtlanması sonrası itirafta bulunan kişilere kısmen ya da tamamen ceza indirimi sağlanması gerektiğini belirtti.
Bu dönemde böyle bir yasanın çıkarılmasının mümkün olup olmadığını da değerlendiren Söylemez “AKP’nin komisyon bile kurmadığı bir dönemde böyle bir yasa beklemek iyimserlik olur. Ancak en geç 2023’te seçimler olacak. Tüm muhalefetin bunu şimdiden tartışıp sahip çıkması çok faydalı olur” şeklinde konuştu.
