Türümüzün şu anda olduğu yeri, dayanışma becerimize borçluyuz. Eğer ki mutlak bir bencillik ve türümüzün (ve tür içinde sürümüzün) diğer bireylerine karşı agresif ve itici olsaydık; muhtemelen hiçbir zaman bugün olduğumuz noktaya gelemezdik. Dolayısıyla dayanışmanın özellikle de sosyal hayvan türlerinin evriminde kritik bir öneme sahip olduğu söylenebilir.
Bu durum, insan harici hayvanlarda “karşılık beklemeksizin yardımlaşma” ve “türün diğer bireylerine iyilik yapma” gibi davranışları çok nadir görmemizi de açıklamaktadır. Sadece orangutanlar veya bonobolar gibi insanlara çok yakın akraba olan türlerde bu davranışları görmekteyiz. Elbette karıncalar ve arılar gibi diğer sosyal türlerde de Akraba Seçilimi‘ne dayalı altruizm denen özgeciliğe rastlasak da; hiçbir karşılık beklemeksizin veya çıkar elde etmeksizin iyilik yapma davranışı çok daha nadir.
Ancak araştırmacılar nihayet memeli olmayan bir türde de bu tarz ileri düzey yardımlaşmaya rastladı: Bilimsel ismi Psitaccus erithacus olan Afrika Gri Papağanları‘nda!
Current Biology dergisinde sonuçlarını ilan eden araştırmacılar, kuşlarda iyilik yapma davranışını sınamak için iki kuşu birbirlerini görebilecekleri şekilde yan yana odalara kapattılar. Odaların her birinde bulunan bir delikten, araştırmacıyla yiyecek veya diğer nesnelerin alışverişini yapabiliyorlardı. Kuşların her ikisi de, metal bir jetonu araştırmacıya vermeleri halinde besin alabileceklerini öğrenecek biçimde eğitildi. Araştırmacı, avcunu açıp bekliyordu ve eğer kuş jetonu verirse, besin alabiliyordu.
Sonrasında kuşlardan birine jetonlar verildi; ancak diğerine verilmedi. Elinde hiçbir jeton olmayan kuştan jeton talep edildi. Fakat jetonu olmadığı için besin alamadı. Bu noktada, diğer odadaki kuşun kendi jetonlarından birini alıp, yan odadaki bireye verdiği gözlendi. Böylece kendisi hiçbir besin alamayacak olsa da ve hatta jetonlarından birini kaybederek alabileceği besin miktarını azaltacak olsa da, komşusuna yardım etmiş oldu. Bu, hayvan davranışları açısından devrim niteliğinde bir gözlem! Aşağıdan deneyi izleyebilirsiniz:
Araştırmacılar kontrol grubu olarak mavi kafalı makav kuşlarını (Primolius couloni) kullandılar. Ancak makavlarda bu tarz bir davranış görülmedi. Araştırmacılar ısrarla elinde jeton olmayan makavdan jeton talep etseler de, elinde 3-4 adet jeton bulunan makav ona yardım etmeyi tercih etmedi.
Bu durum, papağanların ne kadar ileri düzeyde yardımlaşma bilincine sahip olduğunun göstergelerinden biri olabilir. Öyle ki, 8 papağandan 7’si, daha ilk denemede komşusuna jeton vermeyi tercih etti! Bunu bu kadar etkileyici kılansa şu: Komşu papağanlar, birbiriyle yakın akraba bile değillerdi! Yani yukarıdaki ilk videodan da izleyebileceğiniz gibi bir akraba seçiliminden (yani “akraba kayırmadan”) söz etmiyoruz. Bu davranış; gerçek, saf bir iyilik gibi gözüküyor!
Buna karşılık makavlarda çok daha yoğun bir bencillik gözlendi. Örneğin birden fazla kuş aynı kaptan yemek yiyebilecek şekilde bir araya getirildiğinde, baskın olan kuşun kabı diğerlerinden uzaklaştırdığı ve kuşları yemeğe yanaştırmak istemediği görüldü.
Bu bulgular, kuşların grup büyüklüğüyle de uyumlu: Papağanlar çok daha büyük sürülere sahip olan kuşlar; dolayısıyla dayanışma, onların da evrimsel sürecinin önemli bir parçası. Makavlar ise çok daha küçük gruplar halinde yaşıyorlar; dolayısıyla dayanışmadan ziyade bencillik onlara avantaj sağlıyor olabilir.
Tüm bunlar, papağanların kuşlar sınıfı içindeki özel yerini de görmemizi sağlıyor. Örneğin zeka konusunda papağanlar ile çok benzer olan (ve sıklıkla birbiriyle kıyaslanan) kuzgunlarda bu yardımlaşma davranışı görülmüyor. Papağanlarda ileri düzey dayanışmayı tetikleyen unsurları tespit edebilirsek; insan evriminin önemli parçalarından birini daha aydınlatmayı başarabiliriz.
- D. Brucks, et al. (2020). Parrots Voluntarily Help Each Other To Obtain Food Rewards. Current Biology.
- V. Morell. These Parrots Are The First Birds Observed Showing Kindness To Others. (2020, Ocak 09). Alındığı Tarih: 11 Ocak 2020. Alındığı Yer: Science
- J. J. M. Massen, et al. (2015). Subadult Ravens Generally Don’t Transfer Valuable Tokens To Conspecifics When There Is Nothing To Gain For Themselves. Frontiers in Psychology.
