Filistinli sanatçı Samia Halaby’nin sergisi iptal edildi

Son dönemde artan Filistinli veya Filistin’e destek veren sanatçıların sergilerinin iptal haberlerine bir yenisi eklendi.

ABD’deki Indiana Üniversitesi’nin bünyesindeki Eskenazi Museum of Art, Filistinli sanatçı Samia Halaby’nin yaklaşan retrospektifini iptal etti.

İsrail’in Filistin saldırısını kınayan açıklamalarıyla tanınan 87 yaşındaki ressamın 10 Şubat’ta açılması planlanan “Samia Halaby: Centers of Energy” adlı sergisinin iptali tepki çekti.

İnternette başlatılan, serginin iptalinin kaldırılmasına yönelik imza kampanyasında şimdiden yaklaşık 5 bin imza toplandı. Artnet’in haberine göre iptal kararı sanatçıya bir e-posta ile bildirildi.

Halaby’ye e-posta gönderen müzenin direktörü David Brenneman yazısında sadece, “Eskenazi Museum of Art’ın serginize ev sahipliği yapmayacağını size resmi olarak bildirmek için yazıyorum” cümlesine yer verdi. Halaby’nin üç yıldır hazırlandığı serginin Eskenazi Museum of Art’ın ardından Broad Art Museum’da ziyarete açılması planlanıyordu.

Ancak bu bilgi, kamudan saklandı. Indiana Müzesi’nin resmen yayınladığı bildiride, iptal kararının Halaby’nin eserlerinin güvenliğiyle ilgili ciddi sorunlardan kaynaklandığı belirtiliyordu – oysa Halaby’ye göre Brenneman, iptal kararının sebebinin, Halaby’nin Instagram hesabından açıkça Filistin yanlısı içerikleri paylaşması olduğunu kabul ediyordu.[1] Üniversitenin tam da bu dönemde aldığı bir başka önemli kararın da, Halaby’nin sergisiyle dolaylı bile olsa bağlantısı var ve her iki karar da, aynı politik bakışı yansıtıyor: Filistin Dayanışma Komitesi’nin misafiri olan İsrailli barış eylemcisi Miko Peled’in üniversitede yapacağı konuşma için salon isteyen öğretim üyesi Abdelkader Sinno’nun anlaşması askıya alındı. Dekan Rahul Shrivastav, tıpkı Halaby’nin sergisinin iptal edilmesini savunduğu gibi, bu kararın da doğru olduğunu savundu.[2] Üniversite dekanının veya müze yöneticisinin dedikleri bir yana, Halaby’nin sergisinin iptali veya Sinno’nun anlaşmasının askıya alınmasının arkasındaki amaç gayet açık: İsrail’e yönelik eleştirileri engellemek.

Indiana Üniversitesi’nin Samia Halaby konusundaki tavrının özel bir sebebi de var: Kongre üyesi, Indiana temsilcisi, Cumhuriyetçi Jim Banks’in üniversitenin rektörü Pamela Whitten’a yönelik 15 Kasım tarihli mektubu. Kendisi de bu üniversiteden mezun bir avukat olan Banks’e ait internet sitesinde yayınlanan bu mektup, İsrail ve Filistin destekçilerinin karşılıklı olarak düzenlendiği protestoları değerlendiriyor ve İsrail’in, Gazze’de giriştiği kıyımlara hiç değinmeden, Hamas’ın İsrailli sivillere yönelik saldırısının altını çiziyordu. Üniversitede bulunan Filistin Dayanışma Komitesi’nin 28 Ekim tarihli bir protestosunda, göstericilerden birinin “Kolonyalizm, Apartheid, Soykırım” yazılı bir pankart taşıması da Banks’i ayrıca rahatsız etmişti. Mektubun sonlarında Banks, kampüslerde “anti-semitizme müsaade etme”nin Amerikan üniversitelerinin “federal fonlara erişimini kaybetmesi”yle sonuçlanabileceğini de açıkça hatırlatarak aba altından sopa gösteriyordu.[3]

Oysa Indiana Üniversitesi’nde siyasal bilgiler alanında çalışan (ve New York kökenli bir Yahudi olduğunu belirterek kendi tecrübesinden bahseden) öğretim üyesi Jeffrey C. Isaac, Banks’in mektubunu incelediği yazısında, Indiana’da antisemitik faaliyetlerin varlığı yadsınamaz olsa da bunların genel olarak cehaletten kaynaklandığını, arkasında da Traditionalist Workers’ Party gibi aşırı sağ formasyonların veya neo-Nazi örgütlerinin olduğu belirtiyor ve ekliyordu: “Anti-semitizm acıklı bir şeydir. Banks’in de bahsettiği gibi yakın zamanda, Cornell’deki Yahudi öğrencilere yönelik ürkütücü tehditler kınanmalı ve cezalandırılmalıdır. Ancak aynı tutumu, Müslüman veya Arap öğrencilere yönelik tehditlerin karşısında da göstermek gerekir – bu ise Banks’in sessiz kaldığı bir husus. Belirtmek gerekir ki, 7 Ekim’in ardından Bloomington Kampüsü’nde anti-semitik tehdit görülmedi. Şu anda anti-semitizm olarak mahkûm edilen şeylerin çoğu Yahudilere yönelik ayrımcılık değil, İsrail hükümetine karşı çıkış ve Filistin’le dayanışma anlamı taşıyor – bunlar da hem Anayasa’nın birinci ek maddesi hem de akademik özgürlüğün temel prensipleriyle korunuyor.”[4]

Halaby, üniversitenin aldığı bu iptal kararı karşısında anlaşılabilir bir biçimde sarsılıyor – ancak şaşırmadığını da söylemek mümkün. Zira kendisinin de belirttiği gibi, Filistinli ve sanatçı bir kadın olarak, sanat dünyasının ırkçılığına ve cinsiyetçiliğine zaten uzun zamandır alışkın.[5] Kendisiyle yapılan bir söyleşide, kendisini en çok heyecanlandıran şeyin genç Filistinliler ile genç Yahudiler arasındaki yeni işbirliği olduğunu belirterek “çok disiplinli, azimli ve açık fikirli” bulduğu bu genç insanlara hayranlığını dile getiriyor ve sergisinin iptalinin sadece kendisine ve serginin küratörü Elliot Josephine Leila Reichert’a değil, bahsettiği genç insanlara karşı da yapılmış bir hareket olduğunu düşünüyor.[6] Bu süreçte Halaby’nin üniversitenin rektörü Whitten’a iki mektup yazdığını ve yolladığını, sergisinin açılmasını talep ettiği biliniyor.[7] Bu mektuplara Whitten’dan herhangi bir cevap gelmedi.

Bu arada hem üniversite kampüsü içinde hem de dışında Halaby’ye güçlü bir destek verilmekte. İptal kararını protesto etmek üzere Halaby’nin yeğenlerinden Madison Gordon tarafından başlatılan imza kampanyası, Indiana’da epey ses getirdi ve üniversite öğrencilerinin desteğini topladı.[8] National Coalition Against Censorship (NCAC), 11 Ocak’ta yayınladığı bildiride üniversiteyi ve Whitten’ı, iptal kararını gözden geçirmesi yönünde uyardı.[9] Bu mektuba da cevap verilmedi.[10] Eskenazi Müzesi’nde daha önce düzenlenmiş olan “The Holocaust and American Art” isimli sergiye, William Gropper’ın koleksiyonlarında bulunan De Profundis adlı resmini veren koleksiyoner çift Sandra ve Bram Dijkstra tarafından, müze yöneticisi Brenneman’a yazılan mektup da cevapsız kaldı. Bu mektupta, kendini ifade özgürlüğüne ve sosyal adalete adamış bir Yahudi sanatçı olan Gropper’ın böylesi bir sansür girişimine nasıl tepki vereceğiyle ilgili bazı düşünceler sıralanıyor ve eğer şimdi yaşıyor olsaydı, Groper’ın Gazze’de ölen binlerce insanı da De Profundis’teki haham figürünün yanına iliştirmekten çekinmeyeceğinden bahsediliyordu.[11] PEN America ise Halaby’nin sergisinin iptalinin ifade özgürlüğü açısından endişe verici olduğunu, sanatçıların görüşlerini bildirmekte serbest olması gerektiğini dile getiren bir bildiri yayınladı – PEN America’nın yöneticilerinden Julie Trébault sanatçının kişisel fikirleri infial uyandıracak nitelikte olsa bile, sanatın kamusal katılım için yaşamsal olduğu, Halaby’nin iptal edilen sergisinin diyaloğu teşvik eden paha biçilmez bir fırsat olduğu ve üniversitenin kararını geri alması gerektiği hususlarının altını çiziyor.[12]

Samia Halaby kimdir?

Yaşayan en önemli Filistinli sanatçılardan biri olan Halaby, 1936’da Kudüs’te dünyaya geliyor – henüz İsrail’in kurulmadığı, bölgenin İngiliz denetimindeki Filistin Mandası tarafından idare edildiği dönemde. Filistin’in bilinen Hıristiyan ailelerinden olan Halaby’ler 1938’de Yafa’ya yerleşiyor. Samia Halaby, Yafa’daki evlerinin hatırasını daima belleğinde saklıyor, fakat seneler sonra, 1996’da yeniden buraya gittiğinde hatıraları paramparça oluyor. Çocukluğunun geçtiği sokakta “The Israeli Experience” adında bir lokanta açıldığını görüyor; Filistinlilerin inşa ettiği evlerin önünden geçerken, Amerikalı turistlere kenti gezdiren İsrailli rehberin, bu evlerin tamamen Yahudi geleneklerine göre inşa edildiğini anlattığını duyuyor.[13] Çocukluk kentinin sokaklarının, çocukluk evinin odalarının İsrailliler tarafından işgal edildiğini görmekle kalmıyor, mimari geleneklerinin de çalındığına da tanıklık ediyor. Bu kasıtlı kültür hırsızlığı, toprağı işgal ederken orada büyütülmüş gelenekleri, dili, âdetleri ve usulleri de kendine mal ediyor.

Samia Halaby, 1948’in büyük sürgün felaketinin, Filistinlilerin verdiği isimle Nekbe’nin ardından evsiz kalan yüz binlerce Filistinli’den biri. Ailesi, tüm yaşantısını Yafa’da bırakarak Filistin’den kaçmak zorunda kalıyor – zira kaçmayanın başına neler geldiğini, Deyr Yassin başta olmak üzere Haganah, Irgun ve Lehi gibi Yahudi paramiliter örgütlerinin giriştiği pek çok katliamdan biliyoruz. Halaby ailesi, Beyrut’a giderek burada yeni bir hayat kurmaya çalışıyor. Beyrut’ta sadece üç sene kaldıktan sonra ABD’ye göç ediyor ve Ohio’nun Cincinnati kentine yerleşiyorlar; Samia Halaby gençliğini ABD’de geçiriyor. Cincinnati Üniversitesi, Michigan ve Indiana üniversitelerinde eğitim alıyor. Konstrüktivizm, Bauhaus ve Josef Albers kadar, Arap ve İslam sanatı geleneğinden de etkileniyor. Mezuniyetinin ardından Kansas Sanat

Enstitüsü’nde ve on yıl boyunca Yale Sanat Okulu’nda eğitim veriyor (aynı zamanda bu okulun ilk kadın öğretim üyesi). 1970’lerde New York’un önemli sanatçılarından biri olarak, sanatının yanında çeşitli toplumsal mücadelelere verdiği destekle de biliniyor. 1980’lerden sonra satın aldığı bir Amiga bilgisayarı kullanarak “kinetik resimler” adını verdiği bir dijital sanat projesini başlatıyor. Suriye ve Lübnan gibi ülkeleri de gezerek genç sanatçılara tecrübelerini anlatıyor; genç Arap sanatçıları için örnek alınan bir figüre dönüşüyor. 1970’lerden itibaren Batı’da gözle görülür bir topluluk oluşturan Filistinli sanatçıların arasında kendine özgü, önemli bir yer ediniyor. Kendisinden sonraki kuşağa mensup Mona Hatoum ve Emily Jacir gibi isimlerle birlikte Filistinli sanatçı kadınların öncülüğünü yapıyor. Eserleri New York Guggenheim Müzesi, Paris Institut du Monde Arabe gibi, Batı’nın önemli sanat kurumlarında gösteriliyor. Başta Filistin kurtuluşu ve feminist mücadele olmak üzere, birçok toplumsal mücadelede ön saflarda yer almaya gayret ediyor.

[1] Melissa Gronlund, “’We put up a good fight’: Palestinian artist Samia Halaby responds to US show cancellation”, The National News, 17 Ocak 2024. https://www.thenationalnews.com/arts-culture/2024/01/17/samia-halaby-show-cancellation/. Erişim tarihi: 20 Ocak 2024.

[2] Marissa Meador, “IU Provost addresses controversy over professor suspension, Palestinian artist Samia Halaby’s exhibit”, Indiana Daily Student, 17 Ocak 2024. https://www.idsnews.com/article/2024/01/provost-addresses-controversy-suspension-palestinian-artist-bfc. Erişim tarihi: 19 Ocak 2024.