Türkiye ekonomisi 2023’ü yüzde 4.5 büyüme ile kapatırken, şirket kârlılıkları, şirketler eliyle açıklanan rakamlar zaten foyası çoktan sökülmüş olan iktisadi büyümenin ‘ürününü’ gösteriyor. Süreç basitçe ilerlemiyor, sınıflar, sınıfların katmanları, sendikal ve devlet bürokrasisi, politik güçler mücadele ediyor. Ve ‘ürün’ biçimleniyor.
Söylemler ‘sınıfsız-imtiyazsız’ bir büyümeye işaret ederek sis perdesini kalınlaştırmayı hedeflerken, rakamlar, artan üretimi, borçlanmanın dahi ‘ayrıcalığına’ erişebilenleri, sömürüyü katlayanları -istemese de- parmakla gösteriyor.
Rakamları biraz eşelemek yetiyor. MESS sözleşmesinin öznesi 215 bin metal işçisinin ‘Başına gelen’, sadece onların değil, bütün bir memleketin hikayesidir.
8.9 milyar dolar ve korsan bez
Başlarken, değişmeyen kuralı yeniden hatırlatmak gerekiyor: Servet katlanıyorsa sömürü de katlanır.
Forbes’in 2023 yılı milyarderler listesine göre Koç Holdingin en büyük üç hissedarının serveti 1 yılda 4.5 milyar dolar arttı. 10 haneli rakamla 4.500.000.000 dolar! Servet yalnızca bankadaki tahvil ya da kasadaki dolar değil. Hisseler, fabrikalar, şirketler, nakitler, mülkler, otomobiller, yatırımlar… Servetler anlık artıyor.
2023 yılında Türkiye’nin şahsi serveti en yüksek 5 isminden 4’ü ise Koç ailesi mensubu oldu. Koç Holdingin en büyük hissedarlarından Semahat Sevim Arsel, İpek Kıraç ve Rahmi Koç Türkiye’nin en yüksek şahsi servete sahip 3 ismi olurken, 3 ismin şahsi servetlerinin toplamı 8.9 milyar dolara ulaştı.
Servetler 2023’te her an birikmeye devam ederken, ‘paralel evren’de onların işçileri Kocaeli Büyükşehir Belediyesi billboardlarına korsan bezler asıyordu, korsan bezlerde “Atılan işçiler yalnız değildir!” yazıyordu.
Tarihin cilvesi olmasa gerek, şimdilerde Kocaeli Büyükşehir Belediye başkan adayı olan Arzu Erkan’a pankartı asan bir işçi anlatıyordu: “İşten atılan işçi sayısı 5. Bu arkadaşlarımızdan 3’ü gündüz vardiyasında üretim planlamada çalışıyor. Burak yemekhanedeki alkış eyleminden hemen sonra çıkarıldı. Üretim planlamadan 2 arkadaşımız ise 1 ay kadar önce sendikadan istifa etmişlerdi tepki olarak. Dolayısıyla sendika bu arkadaşlarımızı bir aydır hedef bellemiş. Atılan diğer iki arkadaşımızdan biri 4-12 vardiyasında biri ise gece vardiyasında. Eylemlere katılmadılar. Onların da tek yaptığı sendikacılara soru sormak ve onlarla tartışmak. Yani arkadaşlar bu 5 arkadaşımız da sadece ve sadece bu sendikayı eleştirdiği için sendika ve işveren iş birliği ile emeklerinden edildi. Bir arkadaşımız dışında diğer arkadaşlar tazminat ödenerek çıkarıldı. Burak ise tazminatsız.”
Sendikal bürokrasi ve patron birliği… Ve işten atılan ya da atılmayan işçiler.
İşçiler fabrikada, Türk Metal’in sessizliğini eleştirirken, diğer yandan sendikacıları üretime dokunan eylemlere zorluyor, “Taslağı onayımıza sunun” diyerek sarı kart gösteriyordu.
MESS grup toplu iş sözleşmesi sürecinde sendikacılarca hazırlanan ankette zam oranı düşük tutuldu, kimi işçiler ankette dahi yer almayan yüzde 150 zam talebini ankete kendileri ekledi. İşçilerin tepkisi üzerine önce saat ücret zammı, sonra da MESS için ortalama yüzde 98 zam verildi.
Serveti besleyen kârdır. Şimdi, servetin ve ücretin fotoğrafını çekelim. Koç Holding ve ABD sermayesi ortaklığında bulunan Ford Otosan, 2023 yılında net kârını yüzde 76.90 artırdı. Ford Otosan’ın 2022 yılında 27.7 milyar lira olan net kârı, 2023 yılında 49.05 milyar liraya yükseldi. Şirketin net kâr marjı yüzde 8.6’dan yüzde 11.9’a çıktı.
22 bin 439 kişi
Yatırım aracına dönüşen otomobil, artan üretim ve sömürü… Otomotiv piyasası 2023’te rekor kırdı. Piyasanın en büyüklerinden Ford Otosan bilançosu çarpıcı sömürüyü yeniden gösterdi.
Önce birkaç rakam verelim:
– Ford Otosan, 2023 yılının tamamında pazar payını yüzde 8.9 (yüzde 27.3 pazar payıyla sektörde üçüncü) artırdı.
– Ford Otosan, 2022’de 475 bin olan toplam satış adedini yüzde 28 artırdı.
– 2022 yılında 21 milyar liralık yatırım yapan Ford Otosan, yatırımlarını 2023’te yüzde 56 artırdı. Ford Otosan’ın yatırımları 2023 yılında 32.9 milyar lirayı buldu.
– Gölcük’te kapasite kullanımı yüzde 88, Yeniköy’de yüzde 93, Eskişehir’de yüzde 98 olurken, Romanya’da satın alınan fabrikada, fabrika kapasitesinin yüzde 75’i ile üretim yapıldı.
Şimdi üretimin işçisiz yapıldığı hayal dünyasını terk etmek için, işçileri de hesabımıza katalım. Pazar payını artıran da, kârı katlayan da bir işçinin bir yılda tek başına ürettiği 26.2 araçtır.
Ford Otosan bünyesinde çalışan saat ve aylık ücretli toplam işçi sayısı 2022 yılında 17 bin 252 iken, bu sayı 2023’te 22 bin 439’a yükseldi.
İşçi başı net kar 578 bin lira arttı
Bir işçi tek başına yaptığı üretimle 2022 yılında Ford Otosan’a 1 milyon 607 bin 349 lira net kâr ettirmişti. Bu net kâr 2023’te 2 milyon 186 bin 193 liraya çıktı. Böylece Ford Otosan’ın işçi başına elde ettiği net kâr bir yılda 578 bin 844 lira arttı.
Bir işçi başına 2.1 milyon liralık net kâr ve bu net kâra bir yılda eklenen 578 bin 844 lira yeterince çarpıcı olsa da, biz bununla yetinmeyelim. Sendika bürokratlarının “Tarih yazdık”, patronların “Mutluluk içindeyiz” ve siyasal iktidarın mealen “Halkın alım gücünü azaltacağız” sözlerini hafızalarda tazeleyerek devam edelim:
MESS grup toplu iş sözleşmesi kapsamında çalışan bir Ford Otosan işçisi, 2023 yılında toplam 154 bin lira net ücret (üç Koç Holding hissedarının servet artışı 4.5 milyar dolar) elde etti. İşçinin aylık ücreti 12 aylık ortalamada 12 bin 833 lira oldu.
Ford Otosan bünyesinde yaptığı üretimle, şirkete tek başına bir yılda 2 milyon 186 bin 193 lira net kâr kazandıran işçi, işçi başına net kârın yalnızca yüzde 7.04’ünü ücret olarak elde edebildi.
Şirketin işçi başına kâr artışı da, işçinin aldığı yıllık ücreti katladı. Ford Otosan, bir işçiye verdiği ücretin 3.75 katını ‘ek net kâr’ olarak kasasına koydu. Böylece sömürü arttı.
Sömürü oranı katlandı
Şirketin brüt kârının içindeki brüt ücret oranına sömürü oranı diyelim ve bunu önce rakamlarla, sonra ‘Türkçesiyle’ verelim.
Ford Otosan’da 2007 yılında sömürü oranı yüzde 610 idi. 2022 yılına gelindiğinde sömürü oranı yüzde 757’ye çıktı. Şimdi yeniden siyasal-sendikal bürokrasi ve patronların sözünü hatırlayalım ve 2023 yılında sömürü oranının yüzde 1271’e çıktığını söyleyelim!
İşin Türkçesiyle:
– Ford Otosan’da patronun bir yıllık kârı, işçilerin 12.7 yıllık ücretini ödemeye yeter.
– Ford Otosan’da bir işçi çalışma süresinin 1 saatini kendi ücreti karşılığı, 12.7 saatini ise patrona ücretsiz çalışmaktadır.
– Bir ayda 225 saat çalışan bir işçi, 225 saatin 207.3 saatini patron için karşılıksız çalışarak geçirmektedir.
Sınıflar, sınıfların katmanları, sendika ve devlet bürokrasisi, politik güçler arasındaki mücadele sürerken geriye bakmak biçimleneni görmeye yarıyor: İşte bir yılda katlanan sömürü. Banttaki her işçi katlanan oranın bir parçasıyken, bu tablo bir vahşete işaret ediyor.
Ek yüzde yüz zam
Bir adım daha atalım. ‘Olmaz’ deneni olduralım. İşçi ücretlerini (ek zam ve toplu sözleşme zammına ek olarak) 2023 yılı için yüzde 100 artıralım. Bu durumda sömürü oranı yüzde 635’e gerileyecekti. 2022’de yüzde 757 olan sömürü oranı böylece, 2023’te olduğu gibi yüzde 1271 değil, 2023’deki devasa oranın yarısı kadar olacaktı. Ancak buna rağmen Ford Otosan’da 2007 yılındaki sömürü oranının dahi altına inmeyecekti.
İşçilerle boğaz boğaza çarpışan ittifak servet artırırken, bir sınıf kaybetti. Bu yüzden bu bilanço, yalnızca geçmiş 1 yılı anlatmıyor. Geleceğe dair de önemli ipuçları veriyor. Borçlanmanın maliyeti artıyor, üretim ithalata bağımlı, modern tefeciler ‘Ne koparırsam kâr’ diyor. Sermaye ve siyasal iktidarın kesişen programı sömürüyü artırarak Türkiye işçi sınıfını ‘uluslararası pazara’ eti ve kemiğiyle pazarlıyor. Planlar daha sert bir programa işaret etse de umut verici bir bilgi daha var: Hayatı belirleyen plan ya da programlar olmuyor! Belirleyici olan sınıflar arası mücadele. Bu da işçi sınıfının tek silahı. Birlik olmamak ne getirdi, açıkça görülüyor. Ya birlik olunursa?
