Yap işlet devret yöntemiyle yapılan köprü ve otoyollarının geçiş ücretleri yoğun eleştirilere neden olurken, verilen garanti yolcu sayısına ulaşılamadığı için devlet her yıl milyonlarca müteahhit firmalara milyonlarca dolar ödüyor. AA muhabirinin sorularını yanıtlayan Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu, kamunun üçte bir fiyata yapacağı projelerin neden araç geçiş garantisiyle özel sektöre yapıldığı sorusuna, ‘bakım masraflarından kaçınmak için’ yanıtın verdi. Bakana göre geçiş ücretleri de ‘çok uygun’.
Yapım masrafı 1 birim olacak projeye neden 3 birim ödeniyor?
Karaismailoğlu, AA’ya verdiği röportajda, kamu kaynaklarının sınırlı olduğunu, bu nedenle projelerin kamu-özel sektör eliyle yapıldığını söyledi. Gazete Duvar’dan Sinan Saygılı’nın haberine göre, Bu kapsamda Kuzey Marmara Otoyolu, İzmir-İstanbul Otoyolu, Yavuz Sultan Selim ve Çanakkale köprüleri, Avrasya Tüneli, İstanbul Havalimanı, Ankara-Niğde Otoyolu gibi büyük projelerin de yer aldığını belirten Karaismailoğlu, “Devlet bütçesinden yapılsaydı yapım masrafı 1 birim olacak projeye biz neden 3 birim para ödüyoruz?” sorusuna şu yanıtı verdi:
“KÖİ projelerinde yapım maliyetlerinin yanı sıra proje süresi boyunca yapılacak işletme, ağır bakım-yenileme ve finansman maliyetleri de iş paketinin içine dahil edilmektedir. Yapım maliyeti 1 birim ise diğer maliyetler 1,5-2 birime kadar çıkabiliyor. Daha somut örnek olarak Avrasya Tüneli Projesi’ni ele alalım. Bakanlığımız tünel ihalesine çıkmadan önce bu tünelin bütün maliyetlerini hesapladı. Tünelin yapım maliyeti 1,2 milyar dolar, finansman maliyeti 915 milyon dolar, 25 yıl boyunca işletmenin ve bakım onarımın maliyeti ise 875 milyon dolar olarak tespit edildi. Yani Avrasya Tüneli’ni yapmak ve 25 yıl boyunca işletmek için gerekli kaynak toplam 3,035 milyar dolar. İhalede asgari şartları sağlayan rakipler arasında yüzde 5 indirimle en düşük garanti bedelini (2,883 milyar dolar) talep eden firmaya proje ihale edildi. Yani devlet 3 milyar dolarlık altyapı projesini 152 milyon dolar kârlılıkla satın almış oldu.”
“Geçiş ücretleri neden bu kadar pahalı?” sorusu üzerine ise Karaismailoğlu “Geçiş ücretleri tam tersine dünya standartlarına göre çok uygun. Kilometre başına ödenen rakamlara baktığınız zaman bu tabloda çok makul yerlerde kalıyoruz. Tabii ki bunu o bölgelerin GDP’si ile oranlamak gerekiyor ancak o zaman doğru karşılaştırma yapabiliriz. Projelerin yapıldığı bölgelerin GDP’sine baktığınız ve oranladığınız zaman bile gayet avantajlı konumdayız” dedi.
Bakanın ‘çok uygun’ dediği geçiş ücretleri
Köprü ve otoyol geçiş ücretleri 2021 yılında yüzde 25 zamlandı. Yeni tarifeye göre geçiş ücretleri şöyle:
Bakanın sakladığı garanti ücretler: Sadece iki köprü için devlet garanti ücreti olarak 13 milyar lira verdi
Bakan, Avrasya Tüneli’nin yapım ve 25 yıllık işletme maliyetinin 3,035 milyar dolar olduğunu ancak yüzde 5 indirimle 2,883 milyar dolara alındığını ve devletin 152 milyon dolar kârlılık elde ettiğini söylüyor. Oysa pahalı geçiş ücretleri nedeniyle garanti edilen yıllık araç geçiş sayısına ulaşılamadığı için sadece Yavuz Sultan Selim ve Osmangazi köprülerine bugüne kadar ödenen garanti ücreti 13 milyar liranın üzerine çıktı. Bu noktada en büyük zarar ise Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nde. Garanti araç geçiş farkı nedeniyle 4 yılda ödenen para 6 milyar 700 milyon lirayı buldu.
Avrasya tüneli için 4 yılda ödenen para 861 milyon lira
Resmi açılışı 31 Aralık 2016’da yapılan Avrasya Tüneli için verilen geçiş garantisi ise geçen 4 yılda bir türlü tutturulamadı. Tüneli 25 yıl işletme hakkı olan firmaya, geçiş garantisiyle geçen araç sayısı arasındaki farkın ücreti, devletin kasasından ödeniyor. Araç geçiş sayısı her yıl yüzde 0.05 oranında artırılıyor. Her yıl iki kez güncellenen araç tek yön geçiş ücreti, 4.5 dolar + yüzde 8 KDV + 10 yıl birikimli ABD enflasyon artışı (yüzde 23) olarak hesaplanıyor.
Yıllık 25.6 milyon araç geçişi garantisi verilen Avrasya Tüneli’nden 2020 yılında yaklaşık 12 milyon araç geçti. Geçmeyen 12 milyon 192 bin 307 araç için ise devlet müteahhit firmaya 48 milyon 769 bin 228 dolar karşılığı, 391 milyon 870 bin 500 lira ödedi. Üstelik dolar kuru arttıkça işletici firmaya ödenen meblağ da artıyor. 2017, 2018 ve 2019 yılları için Avrasya Tüneli’ni işleten şirkete 470 milyon lira araç geçiş garantisi kapsamında ödeme yapıldı.
Avrasya Tüneli olarak bilinen İstanbul Boğazı Karayolu Tüp Geçişi projesinin temeli 2011 yılında atıldı. Projeyi Türk Yapı Merkezi ve Güney Koreli SK E&C şirketlerinin yarı yarıya ortak oldukları Avrasya Tüneli İşletme İnşaat ve Yatırım (ATAŞ) şirketi inşa etti. Firma, tüneli 24 yıl 5 ay işletecek ve bu sürenin sonunda devlete teslim edecek.
Garanti edilen araç geçiş sayısına 20140 yılında ulaşılabilir
Yapılan hesaplamalara göreyse geçen araç sayısı ortalamalar doğrultusunda her yıl yüzde 2 artsa dahi garanti edilen sayıya ancak 2040 yılında ulaşılabilecek.
