Sermayenin “bedava işçi” ihtiyacı devlet tarafından çocuk işçilerin sınırsız emek sömürüsüyle giderilmeye çalışılırken, Milli Eğitim Bakanlığı’nın (MEB) MESEM projesi kapsamındaki işletmelere para akıttığı, kimi özel okulların kendini sisteme işletme diye kaydettirdiği Sayıştay raporuyla ortaya çıktı.
Okuldan koparılan çocukların işçileştirilerek emeklerinin sömürülmesi, sermayenin karı uğruna katledilmesinin yolu uzun zamandır MEB projeleriyle açılıyor. MESEM, Zanaat Atölyeleri, meslek liselerine bağlı meslek ortaokulları bunun son bilinen ve tepki toplayan örnekleri. Bu projelerle çocuk işçilik 10-11 yaşa kadar düşecek; çocuklar sermaye ve devletin istediği “makbul işçi” olarak yetişecek.
Bu projelerin sermayenin ihtiyacını gidermek amaçlı olduğu bir kez de Sayıştay 2023 raporuyla gözler önüne serildi. Sayısız usulsüzlüğün ortaya çıkarıldığı raporda, MEB’in şirketlere personel sayısının kat be kat üstünde ödeme yaptığı, staj yapmayan öğrenciler için para ödediği, özel okulların sisteme işletme gibi kaydedildiği görüldü. MEB’in para akıttığı işletmelerin birçoğu MESEM projesi kapsamındaki işletmeler.
Sayıştay raporuna göre, personel sayısı 0 veya 1 olarak görünen çok sayıda limited ve anonim şirket var. Devlet katkısı miktarını belirleyen personel sayısı, ödenen tutarla örtüşmedi. Bu yöntemle, e-okul sisteminde personel sayısı 0 görünmesine rağmen 62 öğrenciye, bir personel gösterilmesine rağmen 87 öğrenciye katkı ödemesi yapılan işletmeler tespit edildi.
Rapora göre bazı özel okullar, kendi kurumlarını e-okul sisteminde işletme olarak işaretledi. Okullar kendi öğrencilerini bir başka işletmede staj yapmış gibi göstererek katkı istedi. Bakanlık, talep edilen tutarları özel hesaplara gönderdi. Bu tutarları ve il ile ilçe milli eğitim müdürlükleri ödedi.
MEB işletmelere fiilen staj yapmadıkları ve sorumluluk sınavlarını veremeyen ama 12. sınıfı bitirmiş öğrenciler için de ödeme yaptı. Devlet katkısı yapılan kurumlar arasında yasak olmasına rağmen belediye, su ve kanalizasyon idaresi, kamu sosyal tesisi ve kamu iktisadi teşebbüsleri de var.
Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) tarafından açılan özel mesleki ve teknik eğitim okullarında öğrenim gören öğrenciler için de usulsüzlükler tespit edildi. Bazı OSB’ler eğitim ve öğretim desteği ödemeleri için fatura düzenlemedi ayrıca, düzenlenen faturalardaki KDV oranlarını da farklı hesapladı.
Bakanlık bünyesindeki Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü, “MEB Logolu Kartlar İsim Hakkı” ve “SMS İle Veli Bilgilendirme” adıyla iki ayrı banka hesabı açtı. Sayıştay, bu hesaplarda yapılan protokollerle elde edilen gelirlerden çeşitli harcamalar yapıldığını tespit etti. GSM operatörleriyle yapılan “SMS ile Bilgilendirme ve Çift Yönlü SMS İşbirliği” protokolleri Mart 2023 itibarıyla feshedilmesine rağmen, GSM operatörleri “SMS İle Veli Bilgilendirme” hesabına yıl boyunca farklı tarihlerde para yatırmaya devam etti.
Milli Eğitim Bakanlığı ve Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) arasında Eğitimde İş Birliği Düzenlenmesine Dair Protokol imzaladı. Fakat protokol kapsamında, TRT tarafından gerçekleştirilecek işlerin niteliği ve bu işler karşılığında ödenecek tutarlar belirlenmeden ödemeler yapıldı. TRT, 2020-2023 yılları arasındaki yayınlar için 15 milyon 395 bin 963 TL’lik harcama talep etti. Bakanlık, gerekli analizleri yapmadan bu tutarı tek seferde ödedi. Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü kontrolünde olan ancak merkez saymanlık müdürlüğü tarafından takip edilmeyen iki banka hesabı var. Raporda bu hesaplarda tahsil edilen gelirlerden harcamalar yapıldığı yazdı.
Yurt atıl durumda kalmış
Yüz binlerce öğrenci barınma sorunu yaşarken Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi’nin yurdu atıl bıraktığı ve Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi’nin ise kişiye özel ilanlarla birçok kadroya atama yaptığı belirlendi. Sayıştay iki kurumu da uyardı.
Sayıştay’ın tespitlerine göre 2011 yılına kadar personel lojmanı ve misafirhane olarak kullanılan Koyunlu Tesisleri, bu dönemde öğrenci yurduna çevrildi. 2016 yılına kadar bu şekilde kullanılan tesislerdeki barınma hizmeti üniversite yönetim kurulunun aldığı kararla sonlandırıldı.
Sayıştay’a göre tesisin öğrenci yurdu binalarında her biri 140 m2 büyüklüğünde 24 adet daire, misafirhane binalarında 14 adet daire bulunuyor. Ayrıca tesisteki beyaz eşya ve televizyonların zaman içinde ihtiyaç sahibi birimlere dağıtılmasına rağmen, hala az sayıda eşya tesiste bulunduğu ve bunların yıpranmaya başladığı belirlendi.
Ayrıca tesisin atıl hale geldiği 2016 yılından bu yana, vardiya esasına dayalı olarak çalışan 4 bekçi ve 1 temizlik personeli bulunuyor. Bunların ve elektrik ile su gibi genel giderlerin de kurum bütçesinden karşılandığı tespit edildi.
Üniversite Sayıştay denetçilerine tesislerin atıl olmadığını, yurt dışından gelen öğrenciler ile sempozyum ve konferans gibi etkinliklerde ihtiyaç halinde kullanıldığını belirtti. Ancak Sayıştay raporunda bunlara ilişkin herhangi bir belge sunulamadığı ifade edildi.
Sayıştay, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi’nde ise öğretim üyesi kadrolarına, eşitlik ve liyakat ilkelerine aykırı atamalar yapıldığını tespit etti. Raporda verilen ilanlara ilişkin örnekler şöyle sıralandı:
• İonia demir çağı arkaik dönem yerleşim sistemleri, ölü gömme gelenekleri ve anıtsal mimari bezemeleri alanında çalışmaları olmak
• Doçentliğini nicel karar yöntemleri alanında almış olmak ve sağlam ridge regresyon analizi alanında çalışmaları olmak
• Böceklerle ilgili faunistik ve sistematik çalışmalar yapmış olmak, entomopatojen funguslar konusunda ve uçucu yağların böcekler üzerinde toksit etkileri ile ilgili çalışmaları olmak
• Demokrat Parti, mübadele, Ermeni sorunu ve cumhuriyet döneminde eğitim konularında çalışmaları olmak
• Fiziksel aktivite, transteorik model, yaşlı sağlığı, kadın kanserleri ve namus ile ilgili çalışmaları olmak
Raporda bu ilanlarda spesifik ve belli bir kişiyi çağrıştıran şartlar istendiği ve bunun sonucunda da alım yapılacak kadroların tamamına yakını için sadece birer kişinin başvuru yapabildiği, aynı kişilerin bu kadrolara alındığı ifade edildi.
