Rusya’nın Uzak Doğusu’nda bir kilometre uzunluğunda bir yarık olan ve dünyanın en büyük donmuş toprak kraterini oluşturan Batagaika kraterinin ayrıntıları ortaya çıktı. İki kaşif, 1960’larda çevredeki ormanın temizlenmesi ve yeraltındaki permafrostun eriyerek arazinin batmasına neden olmasıyla oluşmaya başlayan engebeli araziyi araştırdı.
A gash that is nearly two-thirds of a mile long in Russia's Far East forms the world's largest permafrost crater. As the planet warms, it is only getting bigger https://t.co/2teksBQV1G pic.twitter.com/qDnkxxOSbY
— Reuters (@Reuters) July 22, 2023
Reuters’ın haberine göre bölge sakini ve krater kaşifi Erel Struchkov kraterin kenarında dururken “Biz yerliler buraya göçük diyoruz. 1970’lerde önce ufak bir uçurum olarak gelişti. Daha sonra güneşli günlerin sıcağında çözülerek genişlemeye başladı” şeklinde konuştu.
Permafrost çözüldükçe sera gazı bırakıyor
Bilim insanları, Rusya’nın dünyanın geri kalanından en az 2,5 kat daha hızlı ısındığını, ülkenin kara parçasının yaklaşık yüzde 65’ini kaplayan uzun süredir donmuş tundrayı erittiğini ve çözülen toprakta depolanan sera gazlarını serbest bıraktığını söylüyor.
Permafrost, yıl boyunca 0 derecenin altında donmuş halde kalan toprak veya kayalardan oluşuyor. Permafrost topraklar yüzbinlerce yıl bozulmadan kalabilir ve Dünya yüzeyinin altına doğru birkaç metre ile 1,5 km kadar uzanabilir. Permafrost genellikle ortalama yıllık sıcaklığın suyun donma noktasından daha az olduğu soğuk iklimlerde oluşuyor. Bu tür iklimler Kuzey ve Güney kutuplarının yanında ve bazı Alp bölgelerinde görülüyor.
Rusya’nın Yakutistan şehrindeki yerel halkın da belirttiği gibi “yeraltı dünyasına açılan kapı”nın bilimsel bir adı var: Mega çöküntü.
Yakutistan’daki Melnikov Permafrost Enstitüsü’nün baş araştırmacısı Nikita Tananayev, görüntünün turistlerin ilgisini çekmesine karşın çöküşün genişlemesinin bir tehlike işareti olduğunu söyledi.
Tananayev Reuters’e verdiği demeçte, “Gelecekte, artan sıcaklıklar ve daha yüksek antropojenik basınçla birlikte, tüm permafrost yok olana kadar bu mega çöküntülerin giderek daha fazla oluştuğunu göreceğiz” dedi.
Evleri yıktı boru hatlarını dağıttı
Donmuş toprakların çözülmesi şimdiden kuzey ve kuzeydoğu Rusya’daki şehir ve kasabaları tehdit etmeye başladı. Bölgede yollar çökerken, bazı evler yıkıldı ve boru hatları dahi bozuldu. Son mevsimlerde daha da yoğunlaşan büyük orman yangınları sorunu daha da kötüleştiriyor.
Bölgedeki yerel halk da bu durumdan oldukça rahatsız ve kraterin hızla büyümesine dikkat çekiyor.
Bilim insanları Batagaika kraterinin tam olarak hangi hızda genişlediğinden emin değil. Ancak Tananayev, bazı bölgelerde yaklaşık 100 metre derinlikte olan çökmenin getirdiği riske işaret ediyor ve şu sözleri kaydediyor:
“Bu çözülme nedeniyle donmuş toprak çözüldükçe gezegenin ısınmasını daha da körükleyecek muazzam miktarda organik karbon ortaya çıkacak. Artan hava sıcaklığıyla birlikte kraterin daha yüksek bir oranda genişlemesini bekleyebiliriz. Bu da ilerleyen yıllarda iklimin giderek daha fazla ısınmasına yol açacaktır”
Yeni salgınlar kapıda
Nasıl permafrost karbon ve diğer sera gazlarını hapsediyorsa aynı zamanda antik mikropları da saklıyor. Bazı bakteri ve virüslerin binlerce yıldır permafrostta uykuda olduğuna inanılıyor. “Zombi” patojenler kavramı kulağa korkutucu gelse de, bu antik mikropların risk taşıma olasılığı söz konusu.
Sibirya’da baş gösteren 2016 şarbon salgınının bakterilerle dolu çözülmüş bir permafrosta maruz kalan onlarca yıllık ren geyiği dışkısından kaynaklandığı bulundu. Ancak çiçek hastalığı veya 1918 İspanyol gribi ile ölmüş insanların saklı olabileceği bu donmuş topraklardaki patojenlerin yeniden salgına neden olma olasılığı henüz bilinmiyor. Kesin olan şeyse Kuzey Kutbu’nda değerli metal ve petrol çıkarmak için bozulan milyonlarca ton permafrostun insanların antik ve olasılıkla zombi patojenlerle temasını artırdığı.
