ITUC tarafından hazırlanan Küresel Haklar Endeksi, Türkiye’de işçi haklarına yönelik sistematik saldırıların devam ettiğini gösteriyor.
Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu (ITUC) tarafından hazırlanan Küresel Haklar Endeksi 2024, en demokratik temel hakların dahi pek çok ülkede kötüleştiğine işaret ediyor. İşçiler için en kötü 10 ülke Bangladeş, Belarus, Ekvador, Esvatini, Filipinler, Guatemala, Mısır, Myanmar, Tunus ve Türkiye. Daha önce endekse en iyi bölge olan Avrupa’nın notu 2024’te düştü. Son 10 yılda Avrupa’da işçi hakları hızla kötüleşmekte. İşçiler için dünyanın en kötü bölgesi ise Ortadoğu ve Kuzey Afrika. Bu bölgede toplu sözleşme ve sendikaya üye olma hakkı ihlal edilmekte.
167 ülkeden 191 milyon işçiyi temsil eden ITUC’nun kısa bir s üre önce yayınlanan raporuna göre; işçilerin grev ve toplu sözleşme hakkı, sendika kurma ve sendikaya üye olma hakkı ihlal ediliyor. Ayrıca işçilerin adalete erişim hakkı yok veya kısıtlanıyor. İfade özgürlüğü, protesto özgürlüğü engellenen işçiler, haklarını aradıklarında ya gözaltına alınıp tutuklanmakta ya da şiddete maruz kalmakta.
Sadece son 10 yıl değil
Türkiye, 2016’dan beri dünyada işçi hakları açısından en kötü 10 ülke arasındaki yerini koruyor. Geçen yıl DİSK-AR tarafından hazırlanan “AKP Döneminde ve Başkanlık Rejiminde İşçiler Neler Kaybetti? (2002-2023)” adlı araştırma da son 21 yılda ve özellikle başkanlık rejiminde AKP’nin işçi sınıfına neler kaybettirdiğini ortaya koyuyor. Buna göre; AKP hükümetleri ve Türk tipi başkanlık döneminde gelir dağılımı ve bölüşüm ilişkileri, sendikalaşma, toplu pazarlık, grev, sosyal güvenlik ve emekliler, işsizlik, istihdam, işçi sağlığı ve iş güvenliği, özelleştirme, taşeronlaşma, vergiler, OHAL ve salgın gibi çeşitli konular yer alıyor.
Emeğin “milli gelir”deki payı
Başkanlık dönemi öncesinde ‘milli gelir’ içinde emeğin payı yüzde 35,3 iken 2022’de yüzde 25,2’ye geriledi. Buna karşılık ‘milli gelir’ içinde sermayenin payı başkanlık rejimi öncesi yüzde 48 iken 2022’de yüzde 56,7’ye yükseldi. Son verilere göre; işgücü ödemelerinin ‘milli gelir’ içindeki payı, 2022’de yüzde 24,7 iken 2023’te yüzde 29,7’ye yükseldi.
Asgari ücret, ortalama ücret oldu
Ara bir zam yapılmayacağı söylenen ve milyonları ilgilendiren asgari ücret ise yine AKP döneminde ortalama ücret haline geldi. Örneğin 2005’te asgari ücret ortalama ücretin yüzde 46’sı iken 2020’de yüzde 60’ına çıktı.
İşçiler çok çalışıp az kazandı
Üretimde verimlilik, 2009’dan bu yana 60 puan artarken reel birim ücret 8 puan azaldı. AKP hükümetleri döneminde işçiler daha çok çalışıp üretirken daha az ücret aldı.
Enflasyon özellikle 2023’teki genel seçimlerden sonra değişen Mehmet Şimşek yönetimi ile daha da arttı. AKP’nin iktidara geldiği Aralık 2002’de yüzde 29,7 olan resmi enflasyon, Haziran 2024’te yüzde 74,98 oldu.
Vergi yükü altında ezildiler
AKP döneminde artan bir başka şeyse dolaylı vergiler oldu. Dolaylı vergiler, 1990’da yüzde 48 ve 2000’de yüzde 59 iken 2022’de yüzde 64’e ulaştı. 1990’da yüzde 52 ve 2000’de yüzde 41 olan kazanç üzerinden alınan vergiler, dolaysız vergiler ise yüzde 33’e geriledi. AKP döneminde çalışanlar, vergi yükü altında ezildi.
İşsizler ordusu büyüdü
AKP döneminde TÜİK’in tüm eksik verilerine rağmen işsizlik arttı. 2002 yılı 3. çeyrekte dar tanımlı işsizlik oranı yüzde 9,6 ve geniş tanımlı işsizlik oranı yüzde 15,3’tü. TÜİK’in Nisan 2024 Hanehalkı İşgücü Araştırması (HİA) sonuçları 10 Haziran 2024’te yayımlandı. Mevsim etkisinden arındırılmış dar tanımlı işsizlik oranı yüzde 8,5; mevsim etkisinden arındırılmış geniş tanımlı işsizlik oranı (âtıl işgücü) ise yüzde 27,2 seviyesinde gerçekleşti. DİSK-AR’a göre ise Geniş tanımlı işsizlik oranı yüzde 27,2 ile 10 milyon 712 bine ulaştı.
Grev hakkı neredeyse kaldırıldı
AKP döneminde grev hakkı neredeyse yok edildi. Greve katılan işçi sayısı 1963’ten bu yana en düşük düzeye indi. AKP hükümetleri grev ertelemelerinin (yasaklama) kapsamını genişletti. AKP döneminde 20 grev erteleme kararnamesi yayımlandı ve 195 bini aşkın işçinin grevi yasaklandı.
33 bin işçi, iş cinayetleri kurbanı
AKP’nin 22 yıllık iktidar dönemi boyunca İSİG’in (İşçi Sağlığı ve iş Güvenliği Meclisi) raporlarına göre 33 bin işçi, iş cinayetlerine kurban verildi. AKP’li yıllarda en az 907 ‘çocuk işçi’ cinayeti yaşandı.
