Fransa’da emeklilik yaşını kademeli olarak 64’e yükseltmeyi öngören düzenlemenin geri çekilmesi için 19 Ocak’ta başlayan eylemlerin üzerinden iki aydan fazla vakit geçti. Henüz yerleşik düzenden kesin bir kopuşun ifadesi olmasa da ‘mezarda emekliliğe’ karşı sokağa dökülen milyonların yarattığı seferberliğin şimdiden pek çok değişime kapı araladığını vurgulayan Ugo Palheta, süregiden mücadelenin potansiyellerine ve sınırlılıklarına ilişkin on bir tez öne sürüyor.
I
19 Ocak’tan bu yana Fransa’da gelişen hareket pek çok açıdan heyecan verici. Yalnızca iki ayda ülkenin politik atmosferini köklü bir biçimde değiştiren hareket, hâkim yenilgi havasını dağıtmakla kalmadı, aynı zamanda yerleşik toplumsal düzenin ve neoliberal politikaların hevesli savunucularının da dengesini bozdu, hatta dehşete düşmelerine yol açtı; mücadeleye girişen milyonlarca insanın olasılıklar dünyasını genişletti ve bu sayede kendi güçlerinin farkına varmalarını sağladı. Ama hepsinden önemlisi, Macroncu rejimin toplumsal olarak ne ölçüde izole edildiğini gözler önüne sererek Fransa’da yıllardır derinleşmekte olan hegemonya krizini iyice görünür kıldı. Kendisini politik olarak ifade etmenin bir yolunu bulamayan toplumsal hoşnutsuzluğu kristalize etti, nüfusun büyük bir bölümünün (en başta da işçi sınıfının ve gençliğin) Macron ve hükümetine yönelik yaygın güvensizliğini meşru bir öfkeye dönüştürdü.
II
Geldiğimiz noktada bu iş, tek başına emeklilik reformu meselesi olmaktan çıkmıştır. Sendikaların oldukça kısıtlayıcı ifadesiyle “toplumsal” da değildir basitçe. Alabildiğine ve bütünüyle politiktir: Ulusal hale gelir gelmez, geniş bir toplumsal boyut kazanır kazanmaz ve köklerini daha derinlere salar salmaz hareket, kendisini şu ya da bu kapitalistle yahut sektörel bir kısıtla değil (ki bu da başlı başına önemlidir), siyasi rejim tarafından temsil edilen (ve savunulan) burjuva sınıfının bütünüyle bir yüzleşme olarak ortaya koydu. Bu bakımdan böylesi bir hareket, sınıflar arasındaki güç dengesini kalıcı olarak değiştirerek siyasi düzende bir gedik açmaya muktedirdir.
“Politik” düzey ile “sosyo-ekonomik” düzey arasında bir ayrım yaratmak, ve böylece kullanılan kategorileri bulanıklaştırarak sınıf mücadelelerini yapay biçimlere hapsederek daraltmak her büyük halk hareketinin doğasında vardır. Bizim şu anda deneyimlemekte olduğumuz da dâhil her kitle mücadelesi, tam da bu nedenle toplumsal olmasının yanı sıra politiktir de, zira kaçınılmaz bir biçimde siyasi rejimi ve onda somutlaşan büyük çıkarları kendisine hedef olarak belirlemeye meyleder: mülk sahiplerini, sömürücüleri, yönetici sınıfı. Egemen sınıfın şu ya da bu reformu aklamak için inşa ettiği her türden anlatıya, tüm adaletsizlikleri, yabancılaşması ve şiddetiyle toplumsal düzenin bütününe kafa tuttuğu ölçüde ideolojik ve kültüreldir de. Aynı zamanda karşıt dünya anlayışları arasında; toplumun, insan ilişkilerinin ve yaşamlarımızın nasıl olması gerektiğine dair alternatif görüşler arasında bir savaşa yol açtığı için de öyledir.
III
Şu anki hareket, kendisinden önce gelen tüm toplumsal hareketliliklerin, hiç değilse 2010’lara damgasını vuran mücadele dalgasının omuzlarında yükseliyor: özellikle de Notre-Dame-des-Landes’de yapılması planlanan havaalanına karşı verilen büyük çabanın; istihdam yasası karşıtı mücadelenin; Sarı Yeleklilerin; cinsel ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddete ve daha geniş anlamda toplumsal cinsiyet baskısına karşı feminist seferberliklerin; emeklilik reformuna karşı 2019-2020’deki hareketin; kayıt dışı göçmenlerin mücadelelerinin; ve (ırkçılık karşıtı olanlar dâhil) polisin suçlarına ve her türden devlet şiddetine karşı verilmiş tüm mücadelelerin omuzlarında. Bugünkü hareket, kendisini önceleyen bu hareketlerin kazanımlarını hem mücadele yöntemleri ve taktikleri bakımından hem de ideolojik bakımdan bütünleştiriyor, onları kendi mücadelesine eklemliyor ve geliştiriyor.
Bununla birlikte, bugünkü hareket ile öncekiler arasında göz ardı edilemeyecek bir fark var ki o da parlamenter solun, özellikle de Boyun Eğmeyen Fransa’nın (LFI) 74 milletvekilinin yükselişi ve artan militanlığıdır. “Toplumsal” bir zeminde kalmakta ısrarcı olan Fransız Demokratik İşçi Sendikaları Konfederasyonu (CFDT) başta olmak üzere çoğu sendikanın siyasallaştırılmasında ve radikalleştirilmesinde bu vekillerin katkısı büyük. Bu nedenledir ki LFI’nin yeni milletvekillerinin çoğunun (ister Rachel Keke’yi ister Lois Boyard’ı aklınıza getirin), sokak gösterileri, grev gözcülüğü ve ablukalar gibi sınıf mücadelesinin klasik yöntemlerini hiçbir suretle parlamento mücadelesinin karşısına koymamış olmaları sevindiricidir.
IV
Zafere erişmek istiyorsak bütün çabamızı bu hareketi daha da yaygınlaştırma ve yoğunlaştırma hedefine yöneltmeliyiz. Ne kadar ileri gidebileceğimizi bilmiyoruz, ama hiç değilse hükümeti bu reformdan geri adım atmaya zorlayabiliriz. Önümüzdeki aylarda ve yıllarda bu türden bir zafer iki, üç kat sayılır, zira Macron bu reformu bütün düğümü çözecek olan savaş şeklinde kabul ederek büyük bir hesaplaşmanın peşinde. Bu sayede işçi sınıfının yirminci yüzyıldaki kazanımlarının topyekûn yok edilmesine önayak olmak ve görev süresinin sonuna kadar kendi gücünü pekiştirmek istiyor. Neoliberal karşı-devrim dersini almış bir Thatchercı olarak Macron, öyle veya böyle eşitlik ve toplumsal adaletin olduğu bir dünya umuduyla harekete geçenleri, grev ve gösteriler düzenleyenleri, blokajcıları ve ittifakları umutsuzluğa sürüklemek için öncelikle toplumsal hareketin en mücadeleci kesimlerini dağıtması gerektiğini iyi biliyor.
V
Sözleri ve uygulamalarıyla Macroncu hükümet bu kavgada yeteri kadar ileri gitmeye hazır olduğunu daha şimdiden gösterdi, tüm polis baskısını devreye sokarak hareketin siyasallaşmasına katkıda bulundu. Yeni “polislik tasarısı”nın ve adı kötüye çıkmış Lallement’dan daha az gaddar sayılan bir polis şefinin Paris’e atanmasının yarattığı yanılsamaları alt üst eden polis, gerçekten de son günlerde müdahalelerinin ölçüsüz şiddetiyle anılır hale geldi. Geçtiğimiz on yılda normalleştirilen ve rutinleştirilen bu şiddete “hata” yahut “acemilik” denemez, ziyadesiyle faşizan bir polisin olağan davranışıdır artık bu. Ancak polisin davranışı, 49-3’ün işletilmesini izleyen eylem dalgasındaki göstericilerin sayısı ve kararlılığı karşısında belirli bir dehşet ile de karakterize oluyor.
Demokrasinin asgari standartlarından bile tümüyle yoksun oluşuyla bildiğimiz Beşinci Cumhuriyet’e özgü bir dizi kurumsal dalavereyle zar zor geçirdiği tasarısında ülkede büyük ölçüde azınlıkta kalan, devlet şiddetini ifşa eden videoların ve tanıklıkların birikmesiyle istikrarını kaybeden Macronizm, önüne kattığı ideologlarıyla birlikte, insanları şiddetin göstericilerden geldiğine ve polis şiddeti denen şeyin polis kanına susamış barbarlar tarafından icat edilmiş bir efsane olduğuna ikna etmekte artık başarılı olamıyor. Max Weber’in meşhur tanımıyla, meşru şiddet tekelinde sadece devletin “hak iddia edebildiğini”, ve sözü edilen “başarı” olmadığında da saplanıp kalınacağının ispatı.
Hem bu dalaverelerle hem de son günlerde harekete yönelik oldukça acımasız baskılarıyla, otoriterlik karşıtı demokratik bir kampanyanın ve siyasi özgürlüklerin lehine bir gedik açan hükümetin ta kendisi oldu. Macron’un ilk beş yıllık döneminin ve Hollande-Valls hükümetlerinin katı sürekliliği içinde, bu güç devşirme çabaları [coups de force], Beşinci Cumhuriyet’in Bonapartist kurumlarının gün yüzüne çıkardığı sorunu kitlesel ölçekte ortaya koymayı mümkün kılıyor: zorunlu bir Kurucu Meclis aracılığıyla mevcut anayasal çerçeveden kopuşun gerekliliği ve toplumsal sorunla eklemlenmeyi şart kılan gerçek bir demokrasi olasılığı.
VI
Toplumsal ve siyasal vaziyetin nasıl niteleneceğine ilişkin haklı tartışmalar başladı. Orada burada insanlar, koşulların olgunlaştığı devrimci bir sürece geçiş olasılığıyla, “omzumuzla düzeni hafifçe dürtsek her şeyin yerle bir olacağı” (Jacques Rancière) “devrim öncesi bir ândan” söz ediyorlardı. Böyle söyleyerek, en azından alıntılanan ilk makalede, bundan böyle proletaryanın devrimci bir savaşın fitilini ateşlemesinin önündeki (tek değilse de) başlıca engelin “sendika önderlikleri” olduğu da söylenmiş oluyor. Hatta daha da toptancı bir biçimde sorumluluk “işçi hareketinin önderliğine”, yani sendikalar arası koordinasyona havale ediliyor.
Gerçekten de, proletarya -denildiği gibi- “bir bütün olarak” hareketin lehine radikalleştiği ölçüde, rejim toplumsal öfkeyi kanalize etme gücünü yalnızca sendika önderliği aracılığıyla elinde tutuyor: “Sendikalar arası koordinasyon, krizdeki Beşinci Cumhuriyet rejiminin son emniyet supabı görevini görüyor.” Ve dahası: “Devrim öncesi ‘ân’ın açıkça devrim öncesi bir duruma, hatta devrimci bir duruma dönüşmesinin önündeki en büyük engelin, işçi hareketinin muhafazakâr ve kurumsal liderliğinin ta kendisi olduğunu söylemekte hiçbir sakınca yok.”
Bu türden bir hipotez, bu çizgiyi savunan akımlar veya örgütler ne kadar zayıf olsalar da, onun öne sürdüğü sorunlar toplumsal hareketin mücadeleci kesimleri arasında yaygın biçimde paylaşılan endişeleri yansıttığı için önemlidir. Böyle bir hipotezin bariz sonuçları da vardır: buna benzer bir görüşü dile getirdiğinizde, “işçi hareketinin önderliğinin” derhal feshedilmesinin ve sendikalar arası koordinasyona alternatif bir hareketin yaratılmasının, toplumda radikal bir değişim için emek veren insanların öncelikli görevi olduğunu söylemiş olursunuz.
VII
Bu akıl yürütmedeki ilk hata, seferberliğin belli başlı sınırlılıklarını hafife almasıdır. Hâlbuki bu sınırlılıkların üstesinden gelmek için, yalnızca ikna olmuşları ikna etmeyi amaçlayan retorik gösterişlerden ya da zaten harekete geçmeye istekli olanların desteğini pek da kazanamayacak bir gönüllülük çağrısındansa, onları ciddiye almamız gerekir.
Hâlihazırdaki bu sınırlılıklarından ötürü hareketin gücü şimdilik yalnızca Macron’u mevcut reform projesinden geri adım atmasını sağlamaya yeter, ancak bunu başaracak olursa, -en azından şu aşamada- devrimci bir durum yaratmayacaktır ama Macron’un beş yıllık görev süresi boyunca planlanan tüm reformlarından geri adım atmasına da neden olacaktır. Militan bir azınlığın iradeciliği gereklidir, ancak bu zayıflıkların üstesinden gelmek, ve ne kadar yaygın ve radikal olursa olsun bir toplumsal protestonun devrime dönüşmesini sağlamak için tek başına yeterli değildir. Bizimki gibi nesnel olarak ekososyalist, feminist ve ırkçılık karşıtı bir yönde açık bir siyasi kopuş ve devrimci bir dönüşüm talep eden bir durumda bile böyledir bu.
Bir devrim asla “kimyaca saf” olmaz, ilk ve son kez yazılmış bir ders kitabını da harfiyen tekrar etmez, ancak bazı unsurları da varsayar ki bunlar olmadan “devrim öncesi bir ân”ın sözünü etmek stratejik bir hipotezden ziyade bir hüsnükuruntu (veya militan dar grupların kendi kendilerini örgütleme taktikleri) olur. Bir devrimin asli ve ayırt edici özelliği, bir iktidar ikiliğinin (gerek burjuva devleti ile onun dışındaki halk iktidarı biçimleri arasındaki, gerekse de devletin kendi içindeki ikiliklerin) az ya da çok belirgin [affirmée] görünümüyse, devrim öncesi anlar belirli bileşenlerin varlığını gerektirir: ekonomide sürekli bir blokaj, anlamlı düzeyde bir öz-örgütlenme, mücadele içindeki hareketlerde merkezîleşmeye ve ulusal koordinasyona dönük girişimler, ve yanı sıra, devlet aygıtı veya daha geniş planda egemen sınıf içinde çatlaklar.
Gelgelelim, şu anki hareket, saydığım bu unsurlardan büsbütün yoksundur:
– Ekonominin yalnızca birkaç sektörü, esas olarak da kamu veya yarı-kamu sektörler (çöp toplayıcılar, demiryolu, elektrik, ulusal eğitim vb.) gerçek bir grev faaliyeti yaşıyor (ve bunların da çok azı sürekli hale geiyor). Rafineriler gibi belirli sektörler bir yana bırakılacak olursa, asıl sendikal seferberliklerin yaşandığı günlerde bile büyük özel şirketlerin hemen hiçbirinde işler durma noktasına gelmiyor.
– Grevin bir miktar ağırlık kazandığı sektörlerde dahi, genel kurullar ve grev komiteleri çerçevesindeki öz örgütlenme, önceki hareketlerden bile çok zayıf.
– Farklı sektörlerden eylemci gruplar ortaya çıksa da (2019-2020’de böyle gruplar çıkmıştı), özellikle aralık 1995’teki “interpros” eylemcilerine kıyasla bu gruplar hareket içerisinde (bir bütün olarak işçi sınıfından söz etmiyorum bile) epey azınlıktalar. Bu küçük militan gruplar, grevin genişlemesini ve yoğunlaşmasını etkilemenin gerçek bir yolunu bulmaktan çok kendi kitlelerini artırmanın ve kendilerini büyütmenin peşinde.
– Son olarak, devlet aygıtı sapasağlam duruyor (özellikle de polis-ordu-yargı gibi baskı aygıtları) ve her ne kadar bu reformun onlar için bir aciliyeti varmış gibi görünmese de işverenler Macron’u desteklemeye devam ediyor.
Tüm bu sınırlılıklar hiçbir şekilde mevcut hareketin değerini azaltmadığı gibi önümüzdeki haftalar bu durumun ötesine geçmemize ve belirli sınırları aşmamıza izin verebilir, ancak görevlerin ve stratejinin doğru tanımı teşhisin doğruluğuna bağlıdır.
VIII
Birinci hatanın çıkış noktası da olan ikinci bir hata, hem hareket için hem de sendikalar ve siyasi örgütler için önümüzdeki dönemde büyük bir stratejik sorun olması gereken şeyi çözmüş olduğunu iddia etmektir. Son iki ayın “bir bütün olarak proletaryanın radikalleşmesine” tanık olduğunu iddia etmek, Macron’a yönelik genelleştirilmiş büyük düşmanlığın kitlesel bir antikapitalist bilinç anlamına gelmediği gerçeğini görmezden gelmek demektir. Macron’un şahsında cisimleşen çıkarların haddinden fazla kişiselleştirilip psikolojikleştirilmesiyle mücadele etmeliyiz ki onun bir “deli”, “dengesiz” ya da “sosyopat” olarak anılması onun aslında sermayenin, özellikle de mali sermayenin bir temsilcisi olduğu gerçeğinin üstünü örtmesin. Ama hepsinden önemlisi, proletaryanın büyük çoğunluğunun aslında hareketin içinde yer almadığı gerçeğini hafife alıyoruz.
Hemen hemen tüm işçiler reforma karşı, Macron’a da düşmanlar ancak çoğu şu an için herkete mesafeli. Sınıfın yalnız küçük bir kesimi gösterilere katıldı, ezici bir çoğunluk ise güvencesizlik, uzun süredir ücretlerde devam eden durgunluk, hızla artan enflasyon gibi kaçınmanın mümkün olmadığı maddi nedenlerle bu yöne doğru bir adım atmadı. Birçok işyerinde eylemci ekipleri zayıflatan sendika karşıtı baskının, İstihdam Yasası’nın ve başta özel sektör olmak üzere sendika kaynaklarının yapısını bozan ve kısıtlayan Macron kararnamelerinin de bunda payı büyük, ki buna eski mağlubiyetlerin tatsız anılarını da ekleyebiliriz. Bunun yanında öz örgütlülük düzeyi de önceki hareketlere kıyasla (2019-20 dönemindekilerle, özellikle SNCF ile kıyaslandığında böyle, ama Kasım 1995 ile kıyaslandığında bu çok daha aşikar) düşük ve meslekler arası koordinasyon ya hiç yok, ya da çok zayıf.
49-3’ün yürürlüğe konmasından bu yana halk hareketi çok daha otonom bir hal almış durumda, sendikalar arası koordinasyondan onay almaksızın Fransa’nın dört bir yanında günlük eylemler düzenliyorlar ve daha ofansif mücadele yöntemleri izliyorlar, genel meclisler bugünlerde daha bereketli görünüyor, ama hareketin tonunu ve ritmini hâlâ sendikalar arası koordinasyon belirliyor. Üstelik şu an için kimsenin onun bu işlevine -doğrudan ya da dolaylı- bir meydan okumaya giriştiği de yok.
Ezilenlerin ve sömürülenlerin devrimci bir süreç içerisinde dahi hiçbir zaman bir bütün hâlinde seferber olmadıkları şeklinde bir itiraz gelebilir buna. Yine de, yalnızca Fransa özelinde ele alacak olursak, Mayıs-Haziran 68’de 7,5 milyon grevcinin (ve seferberlik hâlindeki 10 milyon insanın) olduğu tahmin ediliyordu ki o günlerde bugüne kıyasla çok daha az sayıda işçinin olduğu bir ülkede (şimdilerde 26 milyon olan işçi sayısı o günlerde 15 milyon civarıydı). Ekonominin çarklarının birkaç hafta boyunca durması, çok sayıdaki işyeri işgali ve siyasal rejimin ilk anda yaşadığı kargaşayla o zamanki durumun da işçi konseylerinin oluşmasına izin vermeyen öz-örgütlenmelerin kısıtlarına rağmen devrim öncesini andıran tarafları vardı. Bu durum, devrimci bir kopuşun gerekliliğine inanmış militanlara, ki bunlar Fransız Komünist Partisi’nin ve diğer sol örgütlerin içindelerdi, oldukça özel nitelikte sorumluluklar yüklüyordu.
IX
Hareketin açmazları, sendikalar arası koordinasyonun oynadığı zararlı rolle izah edilir olmaktan çok uzaktır. Bugün geldiğimiz noktada, hiçbir öz örgütsel yapının olmamasının nedeninin sendikalar arası koordinasyonun hareketi yönlendirmesi olduğunu söyleyen bütünüyle bayağı bir akıl yürütmeyle yetinemeyiz. Hareketin tonunu ve ritmini belirleyen sendikalar arası koordinasyon ise bunun nedeni herhangi bir öz örgütlenme yapısının olmamasıdır.
İşçi hareketinin güvenilmez önderliklerinin hareketin hakiki bir devrimci sürece dönüşümünü engellediği şeklindeki önermenin 1968’de tartışılmayı hak eden nesnel bir dayanağı vardı. O dönemde Fransa’da temel olarak işçi sınıfı içinde kök salmış ve geniş (%20’nin üzerinde) bir seçmen kitlesine sahip Komünist Parti’nin öncülüğündeki CGT (Genel Emek Konfederasyonu) başta olmak üzere güçlü işçi sendikaları mevcuttu. Esasında, Fransız Komünist Partisi, işçilerin doğrudan müdahil olmalarının beklenmediği ve sendika yetkililerinin yönlendirdiği, ekseriyetle atıl nitelikteki grev yöntemi lehine işyerlerinde ortaya çıkabilecek öz örgütlenme biçimlerine set çekti. Parti, özellikle de işçi grevlerinin ölçeği ve öğrenci hareketinin kararlılığından serseme dönen Gaullist rejimin umutsuz göründüğü birkaç gün yahut hafta süresince iktidar bahsini ve hükümetin parçalanmasını gündeme getirebilecek gözü pek teşebbüslerde bulunmayı da reddetti.
Sendikaların, en azından 1968’deki durumlarıyla karşılaştırıldığında oldukça güçten düştüğü ve artık kitlesel bir işçi partisinin bulunmadığı günümüzde ise durum bundan tamamıyla farklıdır. Juan Chingo’nun önermesini izleyecek olursak genel grevin inşası için bir hat teşkil etmesi gereken de işte bu durumdur. Hâlbuki tam tersi doğrudur; en sert ihtilaflar, çoğunlukla, en fazla sendika üyesine sahip ve mücadeleci sendikaların (genel itibarıyla aynı torbaya koymamızın mümkün olmadığı CGT, Solidaires ve/veya FSU) varlığını sürdürdüğü iş kolu ve iş yerlerinde açığa çıkmıştır. Öte yandan, sendikalaşmadan yoksun iş kolu ve iş yerleri, kitlelerin ‘işçi hareketinin kötü şöhretli önderlikleri’nce engellenmeksizin radikal hareket tarzına sözüm ona hazır bulunduğu yerler olmaktan çok bireyselleşmenin, edilgenliğin, sözde fikir birliğine dayalı yöneticiliğin hüküm sürdüğü ve hatta aşırı sağın oyunu artırdığı yerlerdir.
Bu önermenin ne ölçüde geçerli olduğunu üniversitelere bakarak anlarız. Üniversitelerde sendikalar oldukça güçsüzken, aktivistler en azından şu ana dek en büyük zorluğu kapsamlı öz örgütsel yapılar oluşturmakta çekmiş (genel meclislerin çoğu yakın zamana dek ancak birkaç yüz öğrenciyi harekete geçirmiştir) ve son dönemde oldukça kitlesel genel meclisleri tecrübe eden üniversitelerde dahi (Paris’te Tolbiac, Toulouse’da Mirail) öğrenci örgütlenmelerinin cılız varlığı hareketin genişleme ve öz örgütlenmesini zayıflatmıştır. Bir başka deyişle, proletarya ve gençler hâlihazırda bir bütün olarak radikalleşmiş, ve sendika önderlikleri devrimci bir saldırının vücut bulması için alt edilmesi gereken tek engel olsaydı, sendikalaşmanın en cılız olduğu iş kollarında, bir başka deyişle, sendika önderliklerinin kontrolünün en zayıf olduğu yerlerde radikal mücadelelerin gelişimine ve gelişkin öz örgütlenme biçimlerine tanık olurduk. Oysaki hakikat bundan oldukça uzaktır.
Bütünüyle devrimci bir önderliğin (reformist) işçi sendikası önderliklerince ikame edildiği önermesi basitliğin tüm avantajlarına, (meşhur ‘alternatif devrimci önderliğin’ küçük örgütlenmelerin ben merkezli parti inşasının ürünü olarak tasavvur edilmesindeki gerçek dışılığın dezavantajlarına değilse de) dar görüşlülüğün tüm dezavantajlarına sahiptir. Elbette ki sendikalar arası eşgüdümün daha mücadeleci bir tarza sahip olmasının (nöbetleşe şekilde greve çıkmayı reddetmek, grevi yineleme yönünde açık bir çağrı, genel meclislere katılım ve benzeri şekillerde) sendikaların hâlihazırda yerleşik olduğu belirli sektörlerde (kesin olmasa da) baştan itibaren daha kuvvetli bir hareketliliğe imkân tanıyabileceğini düşünebiliriz ancak bu noktada mevcut hareketliliğin çerçevesinin sınırlarına varırız ki bu onun en kuvvetli olduğu noktalardan biridir aynı zamanda; işçi sendikaları cephesinin, o olmaksızın hareketin bu ölçeğe ulaşması ve bu denli yaygın kabul görmesi şüpheli olan kalıcı birliği.
Ne devrimci bakış açısından ne de fiili hareketler içinde çabalamaktan vazgeçmek isteyen aktivistler açısından mevcut ve gelecek dönemdeki zorluklar ve görevler tamamıyla farklı nitelikte görünür. Bunlar, işçi sendikalaşmasını hâlihazırda hareket halindeki iş kollarının ötesine taşımak, işçi sendikası örgütlenmelerindeki ‘sol kanatları’ güçlendirmek, (geleneksel örgütlenmelerin dışında olmakla birlikte onlara karşı olmayıp eklemlenen) yeni radikal eğilim ve hareketlerin doğuşuna katkı sunmak, Macron nefretinden düzenin bütünlüklü eleştirisine uzanmak için siyasi ve kültürel faaliyeti derinleştirmek ve son olarak da bütünüyle farklı bir toplum inşa etmek için kapitalizm karşıtı bir kopuş ihtiyacıdır.
X
Mevcut durumun dışa vurduğu ana hususlardan biri, işçiler ve gençlik arasında siyasi bilinç seviyelerinin olağanüstü yayılımıdır. Kapitalizm karşıtı bir kopuş ve farklı bir toplum beklentisi 2016 ve 2023 arasındaki süreçte toplumda şüphesiz yükselmiştir ancak bu beklenti siyasi rejim ve daha spesifik olarak da Macron’a dönük insiyaki nefretle aynı hızda gelişim göstermiyor. Dolayısıyla, hâkim Macron karşıtı duyarlılık ve bilhassa da sunduğu emeklilik karşı-reformuna dönük düşmanlık pekâlâ aşırı sağa da yarar sağlayabilir.
Oldukça yakın tarihli (şubat sonunda yapılan) bir kamuoyu yoklaması, Marine Le Pen’i, partisi Ulusal Birlik 60 yaşında emekliliğin geri verilmesini teklif etmese ve uzaması mümkün grevlere karşı çıksa da bilhassa işçi sınıfı içinde, Macroncu karşı-reform projesinin başlıca (Jean-Luc Mélenchon’un nispeten önünde) aleyhtarı olarak gösterdi. Henüz yayımlanan bir kamuoyu yoklaması, emeklilik karşı-reformunun kabul olmamasından en fazla fayda sağlayacak siyasi gücün Ulusal Cephe/Ulusal Birlik olabileceğini öne sürerek bunu doğruladı. Elbette ki bu durum bizi köklü nedenlere ve seçime dair aşılama ve ideolojik endoktrinasyonun hâlihazırda önceye uzanan tarihine götürür. Ne var ki, siyasi seçkinlerle medya seçkinlerinin son yıllarda solu (özellikle de Boyun Eğmeyen Fransa’yı) şeytanlaştırırken aşırı sağı saygıdeğer kılmaları ve ‘düşüncelerinin’ önemini azaltmalarını ciddiye almaksızın hiçbir şeyi anlayamayız.
Kimi hareketlerde kısmi tortullaşmalar yaşanmış olabilir ancak bunlar hareketlerin ağırlık merkezini meydana getiren sınıfları ve sınıf fraksiyonlarını yalnızca kısmi şekilde etkiler. Nitekim Sarı Yelekliler’in açtığı alan bir aydınlanma süreci ve siyasi radikalleşme sahnesiydiancak halk sınıflarının, kırsal yahut yarı kırsal bölgelerle birlikte bilhassa küçük kasabalardaki harekete en elverişli fraksiyonlar da dahil olmak üzere yalnızca sınırlı bir kesimine nüfuz etti. Bu durum harekete duyulan bağlılıkla (ki bu mevcut harekette olduğu gibi oldukça geniş ve Sarı Yelekliler hareketinin başlangıcındaki gibi daha düşük ölçüde olabilir) hareketliliklere etkin katılım arasındaki yarık fazla olduğu için daha da doğrudur muhtemelen. Özellikle de bu katılım genel meclislerdeki geniş katılıma dayandığı ve sona erdiğinde siyasallaştırıcı etkileri grevden çok daha az olan bir ya da daha fazla gösteriye indirgendiğinde.
Dolayısıyla, toplumsal ve siyasal sol (muhalefet) için en hayati sorunlardan biri, hareketi gençlerin -sınırlarını müşterek örgütlenmenin, özellikle de işçi sendikalarının ve çıkarlarının iyi kötü berrak ve tutarlı temsili zemininde harekete geçmenin çizdiği- sınıf bilinci seviyesinin çok daha düşük olduğu iş kolu ya da çeperlere doğru genişletirken hareketin ortaya çıktığı yerde sürdürmeyi ve derinleştirmeyi başarmaktır. Meseleye bu iş kolları ve nüfusun geniş kesimleri açısından bakıldığında durum, o muhteşem ‘devrim öncesi an’ ilanından çok ama çok uzaktır: genel anlamda öncü işçilerin bir günlük grev ve gösterileri başarması, onların hareketin modaliteleri hakkında müşterek karar vermek üzere genel meclise katılımının sağlanması, vb. Bu bakımdan, ‘güvenilmez önderlikleri’ suçlayan mekanik ve soyut slogan yalnızca kafa karıştırmaz/dikkati dağıtmaz, çoğu durumda köstek de olur.
XI
Hareketin siyasi neticesinin ne olacağı hususu açıkça önümüzde duruyor. Toplumsal hareketlilikler -ne denli kitlesel ve radikal olurlarsa olsunlar- kendiliğinden siyasal bakış açıları yaratmazlar, özellikle de iktidar meselesinin ve mülk sahibi sınıflarla zaruri siyasi karşılaşmanın nasıl ele alınacağı probleminden kasti olarak kaçındıkları zaman (Daniel Bensaïd ‘toplumsal ilüzyon’ olarak adlandırır bunu). Hareketin şimdiye dek düşük seviyede bir öz örgütlenme ve eşgüdümle karakterize olduğu mevcut durumda çok daha doğrudur bu. Ancak toplumsal hareketlerin, tek başına bir perspektif ortaya koyabilecek siyasal güçler karşısında ikincil bir rolle yetinmeleri gerektiğine dönük bir olumlama meselesi değildir söz konusu olan. Mesele daha çok, toplumsal hareket ve sol arasındaki iş birliği-çatışma diyalektiği çerçevesindedir; eğilimler ve bakış açılarına, siyasi bir kopuş tahayyülüne dair en açık tartışmaları hiçbir surette engellemeyecek bir birlik tesis etmek çerçevesindedir.
Bu bağlamda özellikle de Fransız Komünist Partisi tarafından savunulan ortak inisiyatif (RIP) referandumu önerisinin hareketin açtığı ihtimallerin ne denli altında olduğunu, faydacılık görünümü ardında oldukça gerçeklikten uzak olduğunu ve sol bakımından siyasi krize karşı bir yanıt geliştirme zorunluluğuna hiçbir surette karşılık gelmediğini ifade etmekle başlayalım. Bu pek çok eylemcinin dokuz ay boyunca çabalamasını gerektirecek 4,8 milyon imza toplamak demek ve dolayısıyla mesele şu anda hareketi genişletmek olmasına ve Macron hâlihazırda yeni ölümcül projeler (yalnızca göçe ilişkin Darmanin yasası değil, emek ve istihdam hakkında bir yasa da) açıklamasına rağmen enerjileri bütünüyle imza toplamaya yöneltecek. Dahası, 4,8 milyon imza toplansa dahi referandum önerisi her iki mecliste de altı ay içerisinde incelenecek. Bir başka deyişle, bu süre zarfında durum büyük ölçüde, muhtemelen hareketin aleyhine değişirdi. Böylesi bir öneri hiçbir surette hareketin şimdi ve buradaki üçlü avantajını ileri taşımamıza imkân vermiyor: çeşitli kilit iş kollarında bir grev, 10 gün boyunca öngörülemez olan çok yönlü bir hareketlilik ve oldukça duygudaş bir kamuoyu.
Kimi zaman ‘Mayıs 68’in son haddine vardığı’ görüşü dillendirildi. Bu çekici bir slogan ancak Mayıs 1968 nüfusun geniş kesimleri, özellikle de hâlihazırda harekete geçmiş olanlar için (muhtemelen müphem şekilde olsa da) olumlu bir referans olmayı sürdürdüğü için değil. Yukarıda ifade ettiğim üzere, Mayıs 68 analojisinin bir sloganın üretebileceği ajitatif etkinin ötesinde işlevsel olup olmadığı belli değil. Hele de ‘son haddine varma’ fikri pek açık görünmüyor. Bu, Mayıs-Haziran 68 hareketince canlandırılan kapitalizmden kopuş ve toplumsal özgürleşme umuduyla sonuna dek gitmemiz gerektiğini ifade etme meselesidir ve bizler açısından barizdir fakat hareketin ve solun karşı karşıya olduğu acil stratejik sorunlara hiçbir yanıt sunmaz.
Mücadelenin siyasallaştırılması ve siyasi rejime dönük inanılmaz düzeydeki güvensizlikle birlikte, yalnızca karşı-reformun derhal geri çekilmesi, Ulusal Meclis’in dağıtılması ve yeni seçimler yapılması taleplerini eklemleyen bir öneri mevcut durumda şifahi aşırılıkçılık ve geçmiş reçetelerin tekrarı şeklindeki çifte tuzağa düşmeksizin yeterli olabilecek gibi duruyor. Elbette, siyasi kopuş seçim sahnesine indirgenemez ancak Daniel Bensaïd’in hatırlattığı üzere, “özellikle de parlamenter geleneğin yüz yılı aşkın süredir var olduğu ve evrensel oy hakkının sağlam şekilde yerleştiği ülkelerde, devrimci bir sürecin ‘aşağıdan sosyalizm’e ağırlık veren, ancak temsili biçimlerin de dâhil olduğu, (vurgu bana ait – U. P.) bir meşruiyet devri dışında tasavvur edilemeyeceği açıktır.”
Kopuşa yönelimli sol bir hükümet kurma mücadelesini de buraya eklemeliyiz, ki bu programın unsurlarını, özellikle tüm halk sınıfları ve daha geniş anlamda ücretliler için, ama aynı zamanda daha spesifik olarak onun içindeki bazı kesimler için merkezî ve acil sorunlar etrafında netleştirip tayin etmek anlamına geliyor: fiziksel olarak zor işlerde çalışanlar için 55, diğer herkes için 60 yaşında tam ücretle emeklilik; ücretlerde derhal artış ve enflasyona endeksleme (kayan ücret ölçeği); fiyatların ve kiraların sabitlenmesi; kamudaki güvencesiz işçilere kadro verilmesi ve özel sektörde kalıcı sözleşmelere geçilmesi; istihdamda, maaşlarda ve sosyal yardımlarda sistemik cinsiyet ve ırk ayrımcılığına karşı proaktif önlemler alınması; kamu hizmetinde kitlesel işe alımların yapılması, temel kamu hizmetlerinin ve mallarının (ulaşım, enerji, sağlık, otoyollar vb.) yeniden kamulaştırılması; ve ekolojik bir planlama.
Soru, zorunlu bir şekilde, toplumsal hareketlerin ilişkileriyle, ama özellikle de sendikaların -bilhassa da CGT, Solidaires ve FSU gibi sınıf sendikacılığının var olmaya devam ettiği sendikaların- küresel olarak onların taleplerini karşılayan böylesi bir hükümetle olan ilişkileriyle ilgili olarak ortaya çıkacaktır. Kopuş programına sahip herhangi bir sol hükümet, kendisini yönetici sınıfın muazzam baskısı altında bulacaktır (yatırım şantajı, Avrupa kurumlarının baskısı vesaire). Buna karşı dengeyi sağlamayı, şartlı bir teslimiyetten kaçınmayı ve yukarıda sözü edilen önerileri dayatmayı mümkün kılacak tek şey geniş bir halk seferberliğidir. Meydana gelecek toplumsal çatışma, kısa vadede kaçınılmaz olarak sermayenin tüm toplum, yaşamlarımız ve çevre üzerindeki, ve dolayısıyla üretim, mübadele ve iletişim araçlarının özel mülkiyeti üzerindeki iktidarını sorgulamaya yol açtığı ölçüde, temelde anti-kapitalist bir dinamiği de beraberinde getirecektir.
Yeni seçimler olduğu takdirde, yeni bir siyasi mücadele de başlayacaktır; ancak toplumsal hareketin emeklilik reformuna karşı kazanacağı bir zafer, NUPES’i güçlü bir konuma getirir. Özellikle de Macron’a ve projesine karşı rüştünü ispatlamış, NUPES içindeki baskın güç olan Boyun Eğmeyen Fransa (LFI) için geçerlidir bu. Toplumsal seferberlikler hiçbir zaman seçimlerdeki güç dengesi üzerinde otomatik etkiler yaratmadığından bu da en kestirme yol değildir. (68 Mayıs-Haziranını ve hareketten sadece birkaç hafta sonra, Beşinci Cumhuriyet’in en sağcı meclisinin seçilmesini anımsayın…) Yukarıda ayrıca, aşırı sağın gerçek parlamento pratiklerinin sahici anlamda bir denge oluşturmaması gibi temel nedenlerden ötürü FN/RN’nin şu anda reformun geniş kitlelerce reddedilmesinden en çok yararlanan güç gibi göründüğünü de vurguladık. Bununla birlikte, mevcut anketlerin, Macron’un geri adım atmayacağına dair –bu aşamada yanıt verenler tarafından geniş çapta kabul gören- yenilgiyi kabul eder bir varsayım altında olduğuna da dikkat edilmelidir. Hareket nihai olarak muzaffer olsaydı, medya ve siyaset tarafından maruz kaldığı önemsizleştirme de düşünüldüğünde aşırı sağı etkisiz kılıp kılamayacağını bilemesek de, bu sayede solun siyasal-seçimsel bir yükseliş yakalayacağı hipotezi hayalci bir hipotez olmaktan çıkardı.
Hareketlilik, yerleşik düzenden bir kopuş dinamiği anlamında, inkâr edilemez bir şekilde yeni bir durum ve bir çatallanma olasılığı yarattı. Her şeye erişilmiş değil, ancak birkaç ay öncesine kadar saçma görünen öngörüler artık mümkün. Mücadelenin önümüzdeki gün ve haftalarında ateşkes olmayacak. Sadece siyasi rejimi değil, tüm mümkünlerin sınırlarını zorlamak da bizim elimizde.
*İlk olarak 28 Mart 2023’te Contretemps‘te Fransızca olarak yayımlanan Ugo Palheta’nın bu yazısını Halil Can İnce ve Büşra Özcan International ViewPoint‘teki İngilizce tercümesinden Türkçeye çevirdi. Mustafa Çağlar Atmaca, Fransızca aslıyla karşılaştırmalı son okuma yaptı.
