Çalışmak zorunda kalan çocukların sayısı 2 milyonu aşarken, Meclise sunulan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının 2025 bütçe teklifinde çocuk işçiliği ile mücadeleye bütçe ayrılmadı. Bakanlığın bütçe teklifinde işçi sağlığı ve iş güvenliği için hedeflenen çalışmalar da daraltılırken, bunun karşısında bakanlık bünyesine 4 yeni araç daha almak için gider ayrıldı.
Mecliste bütçe görüşmeleri başladı. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Meclise sunduğu 2025 bütçe teklifinde harcama kalemlerini sıraladı.
Bütçede, “Çocukların korunması ve gelişiminin sağlanması” programının temel hedefinde çocuk işçiliği ile mücadeleye dikkat çekilirken, bakıma ihtiyacı olan çocukların ailelerinin yanında yetiştirilmesi için yürütülen faaliyetlerin yaygınlaştırılacağı, koruma altına alınan çocukların bakım kuruluşlarında aldığı hizmetin kalitesinin artırılacağı belirtildi. Ancak, yıldan yıla çocukları korumaya yönelik bütçe kalemleri kısıldı. 2023 yılında çocukların korunması ve çocuk işçiliğine karşı programlar kapsamında 40 milyon 999 bin liralık harcama yapılırken, 2024’ün haziran ayında bu harcamanın yarısına bile ulaşılmadı. 2024 yılı için ayrılan ödenek 28 milyon lira olurken, haziran ayına kadarki süreçte 14.5 milyon lira harcandı. 2025 bütçesi içinse ‘1000’ lira teklif yapılırken, bütçe tahmini ibaresi “sıfır” olarak yer aldı.
Evrensel’den Hilal Tok’un haberine göre Çalışma Bakanlığı, çocuk işliğine neden ‘1000’ lira ayrıldığı sorusuna ilişkin verdiği yanıtta, “Çocukların korunması ve gelişiminin sağlanması” başlıklı ödeneğin zaten proje kapsamında bir çalışma olduğunu, 2024 yılı sonu itibarıyla projenin bittiğini, ihtiyaten 2025’te ek bir fatura gelmesi söz konusu olduğu durumda 1000 liralık bütçe çıkardıklarını söyledi.
Çalışan çocukların sayısı artıyor
Öte yandan Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), istatistiklerle çocuk 2023 verilerine göre çocuk işçilik her geçen yıl artıyor. 15-17 yaş arasındaki çocuklarda işçilik oranı 2022 yılından 2023’e 3.5 puan artarak yüzde 22.1’e yükselirken, bu oran 2020’de yüzde 16.2’di. Son üç yılda artış eğilimine giren çocuk işçiliği böylece 2014’ün dahi üstüne çıktı. Resmi rakamlara göre çocuk işçi sayısı 2014’te 824 binken 2022’de 707 bin olmuştu. Mesleki eğitim merkezleri (MESEM) kapsamında çalıştırılanlar da dahil edildiğinde bugün 2 milyonu aşkın çocuk çalışıyor.
Bu tablonun karşısında 2023 yılında 39 bin çocuğa ulaşan Çalışma Bakanlığının 2024’teki hedefi 30 bine indi. Bakanlığın gelecek iki yılki hedefi de 30 bin çocuğa ulaşmak.
Ayrıca MESEM kapsamında çocuk işçilik Milli Eğitim Bakanlığı eliyle meşrulaştırılırken sadece bir senede 10 MESEM’li çocuk çalışırken hayatını kaybetti. MESEM programına ve artan çocuk işçiliğe karşı tepkilere rağmen Çalışma Bakanlığı bütçeden çocuk işçiliğe karşı mücadele payını en asgaride tuttu.
İşsizler için değişen bir şey yok
Bakanlığın bütçesindeki kalemlerden biri olan “istihdam” başlığında ise 2025 programlarına ayrılmak istenen bütçe 311 milyar 3 milyon oldu. Ödenek kalemleri istihdam için her yıl artsa da işsizliğin çözümünde yol kat edilmiş değil. Öyle ki, DİSK-AR verilerine göre, 2022 yılında yüzde 21.3 olan geniş tanımlı işsizlik oranı 2023 yılında 1.5 puan artarak yüzde 22.8’e yükseldi. 2023’ün ağustos ayında 8.8 milyon olan geniş tanımlı işsiz sayısı, ağustos 2024’te 11 milyon 4 bin oldu. Öte yandan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının 2024-2028 strateji planında ise, “istihdamı artırma”, “nitelikli iş gücü”, “verimlilik”, “ücret eşitliği” ifadelerinin altında kamudan özel sektöre, çocuktan kadın emeğine kadar çalışma yaşamında daha fazla sömürüye işaret edilmiş, bunun için de “güvenceli esneklik” hedeflenmişti.
Tasarruf arabalarda değil, iş güvenliğinde
Ayrıca, “istihdam” başlığı altında yer alan “iş sağlığı ve güvenliği” programında da kaza önleme ve çalışma koşullarının iyileştirilmesine yönelik faaliyet sayısındaki hedef de daraltıldı. 2023 yılında 1398 faaliyet gerçekleşmesi kaydedilirken, 2025’te hedef faaliyet 872’ye indi. İş güvenliği konusunda hedef daraltılırken Bakanlık 2025’te bünyesine 4 araç daha alacağını bildirdi.
Bütçe teklifinde yer almayanlar
Bütçe teklifinin kalem harcamaları ve gider hedeflerinde ise kimi ifadeler ve başlıklar ise yer almadı. Göçmen işçiler, deprem bölgesindeki çalışma yaşamına dair programlar, sendikalaşmanın artırılması, meslek hastalıklarının önlenmesi gibi başlıklara ilişkin giderlerden bahsedilmedi.
Parası devletten, sömürüsü patrondan
Mesleki eğitim merkezlerinde (MESEM) ortaokulu bitiren çocuklar (öğrenciler) haftanın 1 günü okulda, 4 günü iş yerinde çalışıyor. 9, 10 ve 11. sınıf öğrencilerine çırak adı altında asgari ücretin yüzde 30’u, 12. sınıftaki kalfalara asgari ücretin yüzde 50’si kadar ücret devlet tarafından ödeniyor.
Milli Eğitim Bakanlığı 15 Nisan 2024’te EMEP ve CHP’li vekillerin soru önergelerine verdiği yanıtta MESEM kapsamındaki öğrenci sayısının 2022-2023 döneminde 383 bin 267 olduğu, 2023-2024 döneminde ise bu rakamın 404 bin 756’ya çıktığı bilgisini verdi.
MESEM öğrencileri için harcanan devlet katkısı ise 2022 yılında 3 milyar 402 milyon 131 bin 446 lira 17 kuruş olurken, bu rakam 2023’te 9 milyar 893 milyon 272 bin 547 lira 47 kuruşa çıktı. 2024’ün sadece ilk dört ayında harcanan rakam ise 1 milyar 699 milyon 521 bin 92 lira 58 kuruş oldu. 2024 yılında en iyi tahminle harcanacak rakam 5 milyar 100 milyon lira olarak gerçekleşecek.
Asgari ücrete 2025 yılı için yüzde 25 zam yapılması öngörülüyor. Buna göre MESEM öğrencileri için 2025 yılında patronlara aktarılacak kaynak tutarı 6 milyar 375 milyon lirayı bulacak.
