Brezilya’da yüksek mahkeme, söküm için Aliağa’ya doğru yola çıkan asbestli savaş gemisi São Paulo’ya “Dur” dedi. Mahkeme, geminin Guanabara Körfezi’ne geri dönmesi için “ihtiyati tedbir” kararı aldı.
Brezilya’dan Aliağa’ya getirilmesi planlanan, tehlikeli maddeler içeren São Paulo nükleer uçak gemisi, 4 Ağustos tarihinde yola çıktı. Brezilya’nın önemli günlük gazetelerinden The Globo News’in 5 Ağustos tarihli haberine göre, São Paulo’nun Brezilya kara sularını terk etmesine kısa bir süre kala, yüksek mahkemeden “Geri dön” kararı çıktı. Fakat gemi Brezilya karasularından ayrılmak üzere.
İhtiyati tedbir kararı alındı
São Paulo/Foch Enstitüsü, ülkenin bugüne kadar sahip olduğu en büyük uçak gemisi olan São Paulo’nun Brezilya sularını terk ederek Avrupa’ya gitmesini engellemek için zamana karşı yarıştıklarını söyledi.
Açık artırma sonucu geçen yıl 10,5 milyon Brezilya realine (1,85 milyon dolara) satılan São Paulo gemisi, Brezilya’nın Guanabara Körfezi’nden 4 Ağustos 2022 Perşembe sabahı Alp Center römorkörüyle yüzdürülerek Türkiye’ye doğru yola çıkmıştı.
İhaleye yapılan itiraz sonucunda geçen sene açılan dava kapsamında mahkeme, 4 Ağustos Perşembe günü öğleden sonra, geminin demirli olduğu Guanabara Körfezi’ne geri dönmesi için “ihtiyati tedbir” kararı aldı.
Karar henüz yerine getirilmedi
The Globo News’in haberinde, mevcut uydu görüntülerine göre bu kararın henüz yerine getirilmediği ve São Paulo’nun Lagos Bölgesi yakınında olduğu bilgisi verildi.
Haberde, São Paulo’nun Brezilya sınırını geçmeye yakın olduğu, bu durumu tersine çevirmenin zorlaştığı, geminin kuzeye doğru ilerlediği ve üç güne kadar Brezilya kara sularından ayrılacağı tahmin edilirken, rotasının değiştirilmesinin de söz konusu olabileceği ifade edildi.
SÖK Denizcilik tarafından, satın alma işleminin ardından São Paulo’nun Brezilya’dan çıkarılması için 120 günlük süre tanındı. Tanınan süre 2021’in Eylül ayında sona ermesine rağmen işlem yerine getirilmedi.
São Paulo/Foch Enstitüsü, ihalenin yürütülmesinde itirazın reddi ve aşamaların tersine çevrilmesi gibi bir dizi usulsüzlük olduğunu iddia etmişti. Ayrıca geminin içinde tonlarca asbest bulunduğu ve gerekli çevre denetimlerinin yapılmadığı iddialar arasında yer aldı.
Asbestin bugün ne durumda olduğunu bilmediklerini belirten São Paulo/Foch Enstitüsü Müdürü Emerson Miura, “Gemiye 2018’de yaptığım son ziyarette, malzeme hâlâ üstü kaplanmış halde oradaydı. Ancak bugün durumunu bilmiyoruz. Asbest kansere neden olabilen bir madde, taşınması büyük bir dikkatle yapılmalı. Asbestin 60’lı yıllarda gemilerde ısı yalıtkanı olarak yaygın bir şekilde kullanıldığını biliyoruz” dedi.
Tedbir kararına uyulmadı
Miura, yalnızca uçak gemisinin geri dönüşümüyle ilgilenen alıcıların kabul edileceği belirtilerek kendisinin “engellendiğini” ifade etti. Haberde, Enstitü’nün ihalenin kabul iptali için daha önce tedbir kararı aldırılamadığının altı çizildi.
São Paulo uçak gemisinin perşembe günü yüzdürülmesinin başlandığı haberiyle birlikte Federal Yargıç Wilney Magno de Azevedo, geminin “Federal Başsavcılığı’nın (MPF) aksi yönde adli bir yetkilendirme alana kadar bulunduğu yerden ayrılmasının engellenmesi” için tedbir kararı aldı.
Bu emre uyulmaması üzerine 5 Ağustos tarihinde Yüksek Mahkeme aynı yönde karar çıkardı.
SÖK Denizcilik’e tebligat yapılmadı
São Paulo ile ilgili diğer bir suçlama ise 72 saat öncesinden haber verilmesi prosedürüne uyulmadığı oldu.
Guanabara Körfezi’ndeki Ilha das Cobras’ta demirli olan São Paulo’nun temasa geçildiğinde yanıt verilmediği iddia edildi. Adresi tespit edilemeyen Sök Denizcilik mahkemeye bile çağrılamadı. Brezilya Başsavcılığı’nın kararı “tebliğ edilemedi” olarak kayda geçti.
Asbestin taşınmasındaki usulsüzlükler
Brezilya mevzuatına göre, Sök Denizcilik’in ihaleye katılabilmesi için ülkede faaliyetinin olması ve ulusal bir denizcilik ajansıyla ortaklık kurması mecburiydi. 2021 yılında São Paulo uçak gemisini satın alan Cormack ile bir sözleşme yapıldı. Daha sonra Cormack, São Paulo’nun mülkiyetini Sök Denizcilik şirketine devretti.
Cormack’ın Sök Denizcilik ile arasındaki sözleşmeyi tek taraflı olarak feshettiği, feshin nedeninin ise “Sök Denizcilik şirketinin gemide bulunan asbesti ele alma şekli” gerekçesiyle başladığı iddia edildi.
Devre dışı bırakılan uçak gemisi, resmi olarak bir “gemi gövdesi” olarak kabul ediliyor ve ihracat için diğer maddelerle birlikte Brezilya’da yasaklanmış olan asbestin de sökülmesi gerekiyordu.
“Yüksek derecede asbest var”
Sök’ün Brezilya’daki eski ortağı Cormack Denizcilik Ajansının avukatı Alex Christo Bahoz’a göre, bazı prosedürler göz ardı edildi.
Bahoz, yerinde inceleme yapması gereken Brezilya Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığının (IBAMA), sadece Sök Denizcilik tarafından sağlanan ve gemideki asbest miktarını da içeren bilgilere dayanarak hazırlanan bir raporla ihracata izin verdiğini iddia etti.
Bahoz, “Bu gemide aşırı miktarda asbest var. Ülkeyi bu şekilde terk edemez. Brezilya’nın da taraf olduğu, zehirli atıklarının ithalatına ilişkin düzenlemeleri içeren Basel Konvansiyonuna aykırı” dedi.
Türkiye’ye nakliyesini hazırlamak için yaklaşık 50 çalışanın bir sene boyunca uçak gemisinde, tehlikeli koşullar altında çalışmak zorunda kaldığını söyleyen Bahoz, “Asbest son derece kanserojen bir madde ve partiküller gemide, havada asılı durumda. Sadece bir bölmede bile 17 ton asbest bulunuyor. Comarck esas olarak bu konuda farklı düşünüyordu. Çünkü Sök Denizcilik asbesti bertaraf etmemişti. Sorulduğunda Brezilya Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, maddenin Türkiye’ye varışta söküleceğini söyledi ki bu yasaya aykırı. Uçak gemisinin bir diğer gereklilik olan radyasyon sertifikası da yine yerinde inceleme yapılmadan Türkiye’deki bir şirket tarafından sağlandı. Bu gemi 1960’lardan kalma ve nükleer testlere katılmış. Plakalar radyasyonu tutabilir. São Paulo’nun ikizi Clemenceau gemisi bile İskoçya’da söküldüğünde hâlâ radyoaktif olduğu anlaşılmıştı” dedi.
